W okresie jednego pokolenia za panowania Cyrusa II (550–530 p.n.e.) Persowie stworzyli potężne imperium obejmujące kraje Azji Zachodniej i Środkowej, od Syr-darii na wschodzie po Morze Egejskie na zachodzie. O tym jak wyglądały początki jednego z największych mocarstw starożytności pisze profesor Marek Jan Olbrycht w najnowszym numerze Pomocnika historycznego „Polityki”.
Imperium Achemenidów wzięło swoją nazwę od Achemenesa, władcy Anszanu, części Elamu (pan. ok. 725/700–675 p.n.e.). Rodowody Cyrusa Wielkiego sięgają wstecz do Teispesa (Cziszpisza, ok. 675–640).
Reklama
Rdzeń imperium Achemenidów
Król Dariusz I, założyciel nowej gałęzi królewskiej, wywodził swój ród poprzez Teispesa od właśnie Achemenesa. Dlatego niektórzy badacze mówią o dwóch dynastiach: Teispidów (Cyrus II i Kambyzes) oraz Achemenidów (gałąź Dariusza I).
Królewskie inskrypcje Achemenidów były pisane w trzech językach (staroperskim, elamickim i babilońskim). Językiem imperialnym Achemenidów stał się aramejski. Barwny obraz Persów zawierają przekazy biblijne (Biblia hebrajska i Septuaginta), a także literatura grecka (m.in. Herodot, Ksenofont, Platon). Z Persami wiążą się liczne historyczne i kulturowe narracje dominujące w kulturze Zachodu, m.in. mit konfrontacji Orientu i Okcydentu.
Rdzeniem imperium był Iran płd.-zach. – starożytna Parsa, czyli Persja (dzisiejsze Fars i Buszehr), termin często stosowany do całego państwa. Główną rolę odgrywały w nim ludy iranojęzyczne, zwłaszcza Persowie i Medowie. Obszary od Chorasanu po Syr-darię zamieszkiwali irańscy Partowie, Areiowie, Baktrowie i Sogdowie.
Królowie perscy mieli świadomość przynależności do ludów iranojęzycznych, zwanych w języku staroperskim Ariya (od tego terminu pochodzi nazwa Iran). Na poziomie lokalnym dobierano do elity imperium namiestników tuziemców, to np. Belszunu w Babilonii czy Nehemiasz i Ezdrasz w Judzie.
Reklama
Ziemie od Babilonii po Palestynę zamieszkiwały ludy semickie, w tym Babilończycy, Fenicjanie, Aramejczycy, Żydzi i Arabowie. W Anatolii skupione były przeróżne grupy etniczne, od Greków do Lidów, Frygów i Kappadoków. Hindusi z doliny Indusu należeli do silnego i bogatego kręgu kulturowego Indii.
Wojny Cyrusa II
Początkowo Cyrus II władał w Parsie jako wasal Medów. Był synem Kambyzesa (stp. Kambudżija), króla Anszanu (ok. 600–559), oraz Mandane, córki króla Medów Astyagesa (art. s. 20). O jego dzieciństwie krążyły liczne legendy. Jedną z nich przytacza Herodot. Wedle niej Astyages miał sen, który zapowiadał, że jego wnuk zrodzony przez Mandane zabierze mu tron.
Dlatego król Medów kazał zabić nowo narodzonego Cyrusa. Jednak niemowlę ocalało uratowane przez górskich pasterzy. Cyrus przejął tron w Persji po śmierci ojca i obalił Astyagesa dzięki poparciu części Medów. W nowym imperium zachowali oni duże znaczenie. Służyli razem z Persami i Elamitami w elitarnej gwardii Nieśmiertelnych). Pierwszą żoną Cyrusa została Kassandane, córka perskiego magnata Farnaspesa. Ponadto władca pojął za żonę córkę Astyagesa Amytis.
Obaliwszy panowanie Medów, Cyrus przejął ziemie należące do ich imperium, w tym Partię i Hyrkanię. W Azji Środkowej narzucił panowanie Baktrom i prowadził wojny z Sakami. Wzniósł nad Syr-darią miasto Kyrupolis/Kyreschata i łańcuch siedmiu twierdz. Ekspansja Persów zaniepokoiła króla Lidii Krezusa. Państwo bogatych Lidów stanowiło wówczas mocarstwo w zachodniej Anatolii (dzisiejsza Turcja).
Reklama
Po starciach granicznych Cyrus wtargnął do Lidii i zdobył jej stolicę Sardes (ok. 547 r.). Persowie zajęli tym samym całą Anatolię wraz z greckimi miastami Jonii. Wiosną 539 r. ich wojska wkroczyły do Dwurzecza, pokonały pod Opis Babilończyków i zajęły Babilon.
Władzę Cyrusa szybko uznały wszystkie ziemie należące dotąd do państwa babilońskiego, a zatem kraje Syrii, Fenicji, Palestyny, a także wiele plemion arabskich. Persowie pozwolili Żydom na powrót do Palestyny i na odbudowę świątyni w Jerozolimie.
Śmierć wielkiego króla
W 530 r. Cyrus postanowił zaatakować Massagetów na stepach kaspijsko-aralskich. W bitwie nad Uzboiem wielki król (taki tytuł nosili władcy z dynastii Achemenidów) zginął. Ciało udało się Persom odzyskać i pochowano je w grobowcu wzniesionym w Pasargadaj (Pasargady). Budowla ta zachowała się do dziś jako sześciostopniowa platforma z komorą grobową na szczycie.
Polityka Cyrusa wobec podbitych krajów była koncyliacyjna i pozostawiała duży margines autonomii. W Księgach Izajasza i Ezdrasza Cyrusa określono wybrańcem/pomazańcem Boga. Grecki autor Ksenofont kreśli na poły legendarny obraz Cyrusa jako idealnego władcy w „Wychowaniu Cyrusa” (Kyrupaideia). Po nagłej śmierci swego ojca tron imperium objął Kambyzes (530–522).
Źródło
Tekst stanowi fragment artykułu profesora Marka Jana Olbrychta opublikowanego w Pomocniku Historycznym „Polityki”.
Perski dywan dziejów
Ilustracja tytułowa: Pokonany król Lidii Krezus przed obliczem Cyrussa II (domena publiczna).
