Średniowieczni kronikarze z grozą opisywali ich najazdy. Nowych przybyszy porównywali do Hunów, którzy u schyłku starożytności zaatakowali Cesarstwo Rzymskie. W trakcie trwającej pół wieku ekspansji Węgrzy całkowicie odmienili mapę Europy Środkowej. Ich klęska na Lechowym Polu uratowała zaś schedę po Karolu Wielkim.
Trudno przecenić wpływ Karola Wielkiego na historię wczesnośredniowiecznej Europy. Jego koronacja na cesarza w 800 roku oznaczała wskrzeszenie idei starożytnego cesarstwa rzymskiego. Wystarczyło jednak, że zabrakło monarchy a stworzone przez niego imperium zaczęło kruszeć.
Reklama
Upadek znaczenia tytułu cesarskiego
Zaledwie sto lat później tytuł cesarski wydawał się już przeżytkiem, nie wiązano z nim dawnego prestiżu. Wraz z wygaśnięciem niemieckiej linii Karolingów sama idea cesarstwa również wydawała się bliska kresu.
Zgodnie z tym, co podkreśla profesor Martyn Rady w książce pt. Wspaniałe królestwa. Dzieje Europy Środkowej w związku tradycją, która nakazywała koronować każdego imperatora w Rzymie, z udziałem ojca świętego, „tytuł najłatwiej było zdobyć temu, kto miał przewagę w Italii i mógł wywrzeć presję na papieża, w razie potrzeby szturmując Wieczne Miasto”. To z kolei sprawiło, że:
(…) nastąpiła sukcesja pomniejszych książąt, namaszczanych przez papieży, której kulminacją był wybór w 915 roku mało znanego Berengariusza z Friuli, o którym nie zapisano niczego dobrego.
W chwili śmierci, w 924 roku Berengar zwieńczył swe niedźwiedzie przysługi, pozostawiając same córki. Ponieważ nie wysunięto nikogo jako jego następcy, urząd i tytuł cesarski pozostawały nieobsadzone.
Pochodzenie Węgrów
Gdy wydawało się, że idea cesarstwa całkowicie upadnie, w Europie Środkowej pojawili się Węgrzy, którzy diametralnie zmienili układ sił w tej części kontynentu.
Reklama
Nieznany wcześniej lud najprawdopodobniej wywodził się z terenów zachodniej Syberii i przez tysiąclecia wędrował coraz bardziej na zachód. Ostatecznie w drugiej połowie IX wieku przekroczył Karpaty. Zgodnie z tym, co podaje profesor Rady:
W okresie pobytu na stepach Węgrzy poddawali się dominacji kolejnych plemion turkijskich koczowników, z których jedno, zwane Otnogurami, dało nazwę ludowi, nad którym sprawowało władzę – stąd pochodzi dzisiejsza nazwa Węgrów w większości języków europejskich. Element turecki został przez nich szybko zasymilowany.
Mimo to we współczesnym języku węgierskim nadal istnieje około trzystu słów zapożyczonych z języka starotureckiego, począwszy od nazywającego niedzielę, które brzmi vasamp – „dzień zakupów”, co wywodzi się od tureckiego vasar – „rynek” lub „bazar”.
Według średniowiecznych węgierskich kronikarzy ich przodkowie wkroczyli w chwale do dawnej rzymskiej prowincji Panonii w 895 lub 896 roku, gromiąc zamieszkujących tam Słowian i Bułgarów. W rzeczywistości Węgrzy przekroczyli Karpaty uciekając przed koczowniczym plemieniem Pieczyngów. Osadnictwo Madziarów postępowało zaś stopniowo, falami przez drugą połowę IX wieku.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Znaczne zdobycze terytorialne
Nie ma jednak wątpliwości, że pojawienie się Węgrów czy też Madziarów całkowicie zmieniło sytuację w Europie Środkowej. Byli oni bowiem bardzo wojowniczym ludem. Już na początku X wieku spustoszyli Morawy, a następnie – jak czytamy w książce Wspaniałe królestwa – „opanowali dużą część Europy Środkowej, wysyłając przy tym zbrojne zagony aż do Hiszpanii i Włoch”.
Z powodu bezwzględności oraz taktyki, opierającej się na wykorzystaniu konnych łuczników, we wczesnośredniowiecznej Europie powszechnie uważano nowych przybyszy za potomków Hunów. Twierdzono, że Węgrzy – podobnie jak 500 lat wcześniej wojownicy Attyli – „jedzą swoje mięso surowe, spijają krew, siekają serca brańców i połykają je kawałek po kawałku, jakby były lekarstwem”.
Reklama
Regularnie powtarzające się najazdy Węgrów na ziemie państwa wschodniofrankijskiego sprawiły, że na początku X wieku całkowicie załamała się tam władza centralna. W tej sytuacji kluczową rolę zaczęli odgrywać lokalni książęta, którzy „początkowo byli dowódcami wojskowymi z nominacji władcy”. Po tym, jak wymarli bezpośredni męscy potomkowie Karola Wielkiego:
(…) książęta coraz częściej domagali się głosu w kwestii tego, kto ma być królem wschodnich Franków. Nie istniały stałe reguły sukcesji – dla każdego przyszłego władcy równie dobrą drogą do królewskiego diademu była nominacja przez jego poprzednika, głosowanie książąt i wielkich mężów czy też aklamacja z woli żołnierstwa.
Zmienili mapę Europy Środkowej
Właśnie za sprawą nominacji przez swego wieloletniego przeciwnika, króla Konrada I, w 919 roku po naczelną władzę sięgnął książę Saksonii Henryk I Ptasznik. Dzięki jego męstwu i determinacji Niemcy zaczęli wreszcie odnosić sukcesy nad Węgrami.
Decydujący cios przeciwnikowi zadał jednak dopiero syn tego monarchy, Otton I. W wielkiej bitwie stoczonej 10-12 sierpnia 955 roku na Lechowym Polu rozgromił on Węgrów. Batalia zakończyła trwające pół wieku najazdy Madziarów. Jednocześnie przyczyniła się do koronacji Ottona na cesarza w 962 roku. Tym samym po 38 latach w Europie Zachodniej znów pojawił się władca odwołujący się bezpośrednio do tradycji starożytnego Rzymu.
Reklama
Co zaś się tyczy Węgrów, to mimo poniesionej porażki mieli oni ogromny wpływ na historię Europy Środkowej. Jak podkreśla profesor Martyn Rady w książce pt. Wspaniałe królestwa:
Zniszczone przez nich Morawy zniknęły jako niezależne państwo, a znaczna część tego terytorium została przejęta przez nowy kraj – Czechy (Bohemię), z centrum w Pradze. Tutaj nowa dynastia Przemyślidów stopniowo likwidowała księstwa swoich rywali (Przemyślidzi zawdzięczają swe imię legendarnemu przodkowi Przemysłowi Oraczowi).
Również Chorwacja posunęła się w X wieku na północ od wybrzeża Adriatyku, aby zająć miejsce panońskich księstw, które wcześniej zniszczyli Węgrzy. Po 925 roku chorwacki władca Tomisław, będący już katolikiem, przyjął tytuł królewski.
Bawaria również rozrastała się na wschód, przyłączając Karyntię, Krainę oraz Istrię. Część tych nowych terytoriów została następnie zreorganizowana, tworząc Marchię Wschodnią (Ostmark), zalążek przyszłej Austrii (Austria była początkowo łacińską nazwą Marchii Wschodniej).
Fascynujące dzieje Europy Środkowej
Bibliografia
- Wacław Felczak, Historia Węgier, Ossolineum 1983.
- Martyn Rady, Wspaniałe królestwa. Dzieje Europy Środkowej, Bellona 2023.
