Epoka wikingów trwała przez blisko 300 lat. Począwszy od końca VIII wieku aż do lat 60. XI stulecia ludzie Północy byli prawdziwym postrachem Europy. Dlaczego jednak większe i mniejsze grupy skandynawskich wojowników zaczęły masowo i cyklicznie opuszczać swoją ojczyznę? Oto jakie były przyczyny najazdów wikingów.
Istnieje w tej kwestii kilka zbyt ogólnikowo sformułowanych przekonań, na które nadal można tu i ówdzie natrafić w literaturze przedmiotu, dlatego należy je omówić. Powodem nagłej wikińskiej ekspansji nie było — jako jedyny i główny „zapłon” — przeludnienie spowodowane nagłym wzrostem populacji, deficyt ziemi rolnej i niedożywienie, zmiana klimatu, zarazy itp.
Reklama
Brak dowodów archeologicznych
W rzeczywistości nie ma żadnych archeologicznych dowodów wskazujących na przeludnienie ludności w Skandynawii w VIII i IX wieku, jak również żadnych śladów nagłego wzrostu śmiertelności wynikłego z niedożywienia czy epidemii chorób.
Skandynawię zamieszkiwało wtedy nie więcej niż 2 miliony ludzi, zaś obszary nadające się pod uprawę rolną i gospodarkę hodowlaną były jeszcze niewyczerpane, a te objęte już gospodarką w pełni zaspokajały ich potrzeby — można zatem wykluczyć niedobór ziemi jako powód wikińskiej ekspansji. Nie stwierdzono ani nagłego pogorszenia się warunków klimatycznych, ani ich gwałtownego polepszenia.
Nie zaleziono dowodów wszechobecnego wystąpienia nieurodzajów czy potencjalnej klęski głodu. Oczywiście, wymienione aspekty w jakimś stopniu sporadycznie występowały, ale nie na skalę mogącą doprowadzić do masowego zjawiska.
Cykliczne migracje
Rozpatrywanie problemu należy zacząć od ustalenia podstawowych wymagań i przesłanek, bez których do ekspansji by nie doszło, a dopiero w następnej kolejności omówić konkretne przyczyny tej ekspansji.
Reklama
W celu zobrazowania tych zależności: ptak mający skrzydła musi najpierw nauczyć się ich używać (wymagania), by pokonać w powietrzu przestrzeń nad rozległą przepaścią (ekspansja), w celu dorwania się do leżącego na drugim krańcu przepaści pożywienia (powód). Przyjrzyjmy się tym wymaganiom i przesłankom. Jakie warunki umożliwiające im podjęcie ekspansji spełnili ludzie w Skandynawii?
Począwszy od epoki brązu, ludy skandynawskie doskonaliły umiejętności związane z opanowaniem szlaków wodnych i praktycznej nawigacji. Wynikało to z ich położenia topograficznego, gdzie dominowały elementy wodne: morza, zatoki, rzeki. Wspominana przy tej okazji wiedza szczegółowa wikingów, jak orientacja w terenie dzięki kompasowi czy kamieniowi słonecznemu, zwiększała dodatkowo ich możliwości i umiejętności nawigacji.
Tradycje falowych migracji ludów germańskich ze Skandynawii na południe, rozpoczęte na długo przed epoką wikińską: Cymbrowie i Teutoni opuścili Jutlandię w II wieku p.n.e.; Goci wycofali się ze Skanii w II wieku n.e.; Longobardowie, Wandalowie, Rugiowie czy Herulowie również porzucili północną Europę.
Kwestia struktury społecznej wikingów
Nastąpił rozwój technik budowy łodzi żaglowych nadających się do podróży morskich. Łodzie, jakimi anglosaskie plemiona opuściły Fryzję w IV wieku n.e. i wyemigrowały do Anglii, używały jedynie wioseł. Ryty na kamieniach znalezione na wyspie Gotlandia pokazują, że pomiędzy VI i VIII wiekiem wikingowie poczynili znaczne postępy w ulepszaniu łodzi żaglowych i opanowali praktyczne techniki budowy jednostek nadających się na dalekie rejsy.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Tak więc podróż morska do Fryzji, Anglii czy na północne ziemie Franków nie przedstawiała dla nich żadnego problemu. Szczególne zjawiska dla okresu VIII–IX wieku to:
— Aspekt struktury społecznej — prawo pierwszeństwa dziedziczenia, przysługujące najstarszemu synowi lub naj-starszemu potomkowi w linii prostej, czyli primogenitura. W germańskim wariancie najstarszy syn dziedziczył całą posiadłość ziemską, natomiast majątek ruchomy dzielono równo pomiędzy wszystkich predysponowanych. W efekcie w rodach obfitujących w męskich potomków szybko dochodziło do napięć socjalnych. Rodziło to masy wojowników gotowych szukać szczęścia gdzie indziej.
Reklama
Rozwój handlu
— Rozwój handlu w północnej Europie, którego ożywienie nastąpiło już na około stu lat przed pierwszymi potwierdzonymi źródłowo najazdami zbrojnymi. Pomiędzy ośrodkami w Szwecji, Norwegii i Danii a centrami handlowymi na ziemi Franków rozwinęły się ożywione kontakty handlowe.
Potężne frankijskie miasta handlowe, jak Dorestad (na południe od Utrechtu w Holandii) czy Quentovic w pobliżu Boulogne, były doskonale znane wikińskim kupcom, a tym samym istniała ogólnodostępna wiedza o nagromadzonym w tych miastach bogactwie, jak i szlakach docelowych.
Wikińscy nawigatorzy byli doskonale obeznani z trasami wzdłuż wybrzeża Morza Północnego i szerokimi rzekami prowadzącymi do ośrodków handlowych. Jeszcze przed podjęciem zbrojnych wypraw Skandynawowie zaopatrywali się na frankijskich targach w broń i elementy uzbrojenia.
Konflikty i żądza łupów
— Konieczność zaopatrzenia i opłacenia drużyny i armii przez licznych skandynawskich przywódców — królów, wodzów w randze pomniejszego króla, jarlów itd. Im mniejsza była sfera wpływów danego wodza, tym szybciej stawał on przed koniecznością zdobycia dochodów potrzebnych na utrzymanie sił zbrojnych, co najlepiej i najefektowniej realizował przez najazdy łupieżcze.
Reklama
— Rozgorzałe w Danii pod koniec VIII wieku walki dynastyczne skutkujące częstymi zmianami na tronie. Pokonani lub przegnani pretendenci opuszczali Jutlandię na czele własnych armii, szukając schronienia poza granicami. Również wygnańcy i skazańcy opuszczali Danię.
— Nacisk na Danię ze strony Franków w kwestii chrystianizacji. Roszczenia misjonarzy do przyjęcia chrześcijaństwa jako religii absolutnej, nietolerującej wierzeń konkurencyjnych, zostały początkowo zdecydowanie odrzucone i sprowokowały do przeciwdziałań.
Poza tym wystawione na pokaz obiekty kultu religii chrześcijańskiej — pateny, kielichy, relikwie, oprawione bogato księgi, szaty liturgiczne, instrumenty muzyczne, dzwonki itd., większość kapiąca od złota, srebra i kamieni szlachetnych — wzbudzały zazdrość i chęć ich zdobycia. Takie były mniej więcej okoliczności w przededniu eksplozji najazdów.
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Roberta F. Barkowskiego pt. Paryż 885-886. Jej limitowany dodruk ukazał się nakładem wydawnictwa Bellona w 2023 roku.
Edycja limitowana
Ilustracja tytułowa: Inscenizacja ataku wikingów na wioskę (Amaury Laporte/CC BY 2.0).
