W dzieciństwie Neron był bardzo zżyty ze swoją matką Agrypiną Młodszą. To właśnie jej zawdzięczał cesarski tron. Z czasem jednak pewna siebie i władcza kobieta stała się dla niego przeszkodą. Wreszcie zdecydował się ją zamordować.
Urodzona w listopadzie 15 roku n.e. Agrypina Młodsza trzykrotnie wychodziła za mąż. Już jako trzynastolatka została żoną niewiele starszego Gnejusza Domicjusza Ahenobarbusa. Owocem związku był przyszły cesarz Lucjusz Domicjusz Ahenobarbus, którego zapamiętano jako Nerona.
Reklama
Stryj i mąż w jednej osobie
Chłopiec przyszedł na świat w 37 roku: tym samym, w którym po cesarską władzę sięgnął brat Agrypiny, Kaligula. Szalone rządy krwawego tyrana trwały tylko cztery lata. 24 stycznia 41 roku władca padł ofiarą zamachu. Nowym cesarzem obwołano zaś Klaudiusza – stryja Kaliguli.
Nie kto inny, jak właśnie Klaudiusz w 49 roku został trzecim mężem Agrypiny. Cesarz adoptował wówczas pasierba, co otworzyło Neronowi drogę do tronu. Oczywiście zasiąść na nim mógł tylko po tym, jak sam Klaudiusz pożegna się ze światem.
Cesarz zmarł pięć lat po ślubie z Agrypiną w podejrzanych okolicznościach. Obwiniano w pierwszej kolejności wdowę, która – według najpopularniejszej z hipotez – nakarmiła męża potrawką z trujących grzybów.
Jak podkreśla Jennifer Wright w książce pt. I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Najgorsze rozstania w historii „Agrypina usiłowała osadzić Nerona na tronie, odkąd skończył on dziewięć lat. Wtedy to powiedziała wszystkim, że chłopiec śpi pośród węży”. Według opowiastki wrogowie próbowali zgładzić potencjalnego sukcesora. Odstraszył ich jednak widok węża pod jego poduszką (a faktycznie: widok wężowej skóry, którą tam położono).
Następstwo Nerona wcale jednak nie było gwarantowane. Klaudiusz miał własnego syna o imieniu Brytanik. Aby podbudować pozycję potomka, Agrypina zorganizowała ślub Nerona z Oktawią: córką Klaudiusza z innego związku. Uważała, że „w ten sposób chłopiec zyska większą legitymację do rządzenia — że powinien być cesarzem, bo nie tylko został adoptowany przez Klaudiusza, ale również poślubił jego córkę”.
Otrucie Brytanika
Kalkulacje okazały się trafne. 13 października 54 roku to nie 13-letni Brytanik, lecz o cztery lata starszy Neron został obwołany piątym rzymskim imperatorem. Przez pierwsze kilkanaście miesięcy był jednak raczej figurantem. Faktyczną władzę sprawowała Agrypina. Jak pisze profesor Aleksander Krawczuk w Poczcie cesarzowych Rzymu:
Reklama
Głowa jej i Nerona pojawiała się na niektórych emisjach monet, inskrypcje zaś tytułowały ją „Agrippina Augusta mater Augusti” – Agrypina Augusta matka Augusta. Posiedzenia senatu zwoływano do sali w pałacu cesarskim, aby mogła przysłuchiwać się im zza kotary.
Relacje między matką i synem szybko zaczęły się psuć. Przyczyną były między innymi romanse Nerona. Agrypinę rozwścieczało też usuwanie z urzędów jej zaufanych ludzi. Nie zamierzała się temu bezczynie przyglądać. Próbowała utemperować syna, przypominając mu, że to jej zawdzięcza tron. Groziła nawet, że na własną szansę wciąż czeka Brytanik…
Dla dzierżącego władzę absolutną, krewkiego nastolatka tego było już za wiele. Neron rozkazał zgładzić przyrodniego brata i kuzyna w jednej osobie. Brytanik został otruty w lutym 55 roku podczas uczty, w której brali udział zarówno cesarz, jak i jego matka.
Stanowiło to jasny sygnał dla władczyni. Ona jednak nie porzuciła swoich aspiracji. Konflikt w dalszym ciągu więc eskalował.
Poppea Sabina wkracza na scenę
Nowym zarzewiem sporu stał się związek Nerona z kolejną kobietą. W 58 roku władca nawiązał intymne relacje z Poppeą Sabiną – piękną żoną swego przyjaciela Marka Salwiusza Otona. Aby pozbyć się konkurenta, Neron kazał wygnać niedawnego druha do Luzytanii. Jednocześnie, jak podkreślał cytowany przez Jennifer Wright rzymski historyk Tacyt:
Reklama
(…) z każdym dniem gorętsza stawała się jego miłość do Poppei. Ta, nie spodziewając się za życia Agrypiny małżeństwa z Neronem i jego rozwodu z Oktawią, wśród częstych posądzeń, a niekiedy w żartach, robiła cesarzowi wyrzuty i nazywała go niedorostkiem, który, podległy cudzym rozkazom, nie tylko władzy, lecz nawet wolności nie posiada. Bo czemuż odkłada się z nią zaślubiny?
Widocznie nie podoba się jej uroda i triumfy przodków! A może jej płodność i szczerość uczucia? Ktoś się obawia, aby przynajmniej jako małżonka nie ujawniła krzywd senatorów i rozgoryczenia ludu na pychę i chciwość matki.
Jeżeli Agrypina innej synowej, jak tylko synowi wrogiej, znieść nie może, to zwróć mnie lepiej mojemu mężowi Otonowi. Pójdę sobie dokądkolwiek, gdzie bym raczej ze słuchu dowiadywała się o zniewagach wyrządzanych imperatorowi, niż tu na nie patrzała, uwikłana w jego niebezpieczeństwa
Jeden z biografów cesarza stwierdził, że „słowa te nie pozostały bez wpływu na Nerona. Podjął decyzję, że Agrypina musi umrzeć. Tylko w ten sposób mógł bowiem zdobyć Poppeę”.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
To ma wyglądać jak wypadek
Imperator chciał uniknąć łatki matkobójcy. Śmierć Agrypiny miała więc wyglądać na wypadek.
Pod nieobecność potężnej kobiety w Rzymie Neron rozkazał zamontować w jej sypialni specjalny sufit. Dzięki skomplikowanemu mechanizmowi miał on zawalić się w wyznaczonym momencie na ofiarę. Pomysł, o wiele zbyt skomplikowany, okazał się kompletnym niewypałem i szybko go zarzucono.
Kolejny plan zgładzenia Agrypiny zrodził się w głowie Anicetusa – dawnego wychowawcy Nerona, a obecnie dowódcy floty w Misenum. Zgodnie z tym, co podaje autorka książki I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Najgorsze rozstania w historii mężczyzna zaproponował:
Reklama
(…) zbudowanie statku, który rozpadłby się na otwartym morzu i pociągnął za sobą Agrypinę. To wydawało się bardziej obiecujące niż skryte konstruowanie zapadających się sufitów.
W marcu 59 roku, gdy statek-pułapka był już gotowy, Neron zaprosił Agrypinę do Bajów nad Zatoką Neapolitańską, obiecując zgodę. W trakcie spotkania „ucałował jej oczy i piersi”. Na pożegnanie miał zaś rzucić: „Dla ciebie żyję, dzięki tobie rządzę”.
Trudno powiedzieć czy Agrypina dała się nabrać na tę szopkę. W każdym razie wsiadła na pokład ofiarowanego jej statku. Gdy jednostka wyszła w morze:
(…) przeciążony ołowiem dach kabiny zawalił się, tak jak mógł się zawalić sufit. Statek zaczął tonąć. Agrypina i jej przyjaciółka Acerronia Polla znalazły się w wodzie. Agrypina, choć wypiła wcześniej sporo wina i miała zranioną rękę, popłynęła do brzegu.
Reklama
Podobnego szczęścia nie miała Acerronia. Zatłuczono ją wiosłami, gdy podając się za Agrypinę zaczęła wzywać pomocy.
„Pierwszy trierarcha uderzył ją pałką w głowę”
Niepowodzenie drugiego planu zgładzenia matki nie zniechęciło Nerona. Wręcz przeciwnie. Obawiając się odwetu władca postanowił działać błyskawicznie. Gdy przybył do niego sługa Agrypiny z informacją, że ta przeżyła, postanowił zrobić z tegoż kozła ofiarnego. Gońcowi podrzucono sztylet i oskarżono go o chęć zamordowania cesarza.
Zleceniodawczynią rzekomego zamachu miała być oczywiście Agrypina. Dokładnie takiego pretekstu potrzebował Neron. Ośmielony wysłał do willi matki zaufanego Anicetusa, aby ten dokończył dzieła. Tacyt tak opisywał to, co wydarzyło się, gdy zabójcy wdarli się do sypialni Agrypiny:
Wtem [cesarzowa] spostrzega w tle Anicetusa w towarzystwie trierarchy Herkulejusza i setnika floty Obarytusa. „Jeżeliś przyszedł – powiada – w odwiedziny, możesz donieść, że mam się lepiej; jeżeli po to, aby popełnić zbrodnię, zupełnie nie wierzę w winę syna: on nie nakazał matkobójstwa!”.
Mordercy otaczają jej łoże, a pierwszy trierarcha uderzył ją pałką w głowę. Kiedy setnik dobywał już miecza, aby jej zadać cios śmiertelny, nadstawiając żywota zawołała: „Tu ugodź” – i pod wielu razami wyzionęła ducha.
Matko i żonobójca
Podobno po wszystkim na miejscu zbrodni pojawił się również sam Neron. Zgodnie z tym co pisze Jennifer Wright w książce I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Najgorsze rozstania w historii:
Reklama
(…) miał dokładnie obejrzeć jej ciało. Uważnie przyjrzał się każdej części, a gdy skończył, oznajmił, że pierwszy raz zdał sobie sprawę, jak piękna była jego matka. Przez wiele lat cesarz twierdził, że dręczy go wściekły duch matki i że słyszy jęki Agrypiny, ilekroć odwiedza jej grób.
Nie przeszkodziło mu to jednak zlecić w 62 roku także uduszenia – wtedy już byłej żony – Oktawii. Podobnie nie miał oporów przed własnoręcznym zamordowaniem ciężarnej Poppei Sabiny. Tego aktu dopuścił się w roku 65.
Historia najgorszych związków i rozstań
Bibliografia
- Anthony A. Barrett, Agrippina. Sex, Power, and Politics in the Early Empire, Yale University Press 1999
- Aleksander Krawczuk, Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry 2006.
- Christopher Scarre, Chronicle of the Roman Emperors. The reign-by-reign record of the rulers of Imperial Rome, Thames and Hudson 1995.
- Tacyt, Roczniki, przeł. Seweryn Hammer, Czytelnik 1957.
- Philipp Vandenberg, Neron, Świat Książki 2001.
- Jennifer Wright, I (nie) żyli długo i szczęśliwie. Najgorsze rozstania w historii, Wydawnictwo Poznańskie 2021.
