Wojsko Imperium Osmańskiego w liczbach. Jak wielką armią dysponował sułtan w XVI wieku?

Niezwykła skuteczność, szybkość przemieszczania się i fama o niezwyciężoności armii sułtanów, paraliżująca nierzadko szczególnie słabych przeciwników, zrodziły pogląd o jej ogromnej liczebności. Czy rzeczywiście sułtanowie byli zdolni bez trudności wystawiać do walki ćwierć miliona żołnierzy… albo nawet więcej?

Z relacji szesnastowiecznych europejskich uczestników bitew i podróżników wyłania się wizja niemal niezliczonej armii barbarzyńskiej, liczącej w bitwach od 150 tysięcy do zawrotnej liczby 300 tysięcy wojowników.

Reklama

Niewykluczone, że jest to wynik świadomej manipulacji propagandowej, zmierzającej do zastraszenia i obezwładnienia przeciwnika, autorstwa oczywiście władz osmańskich.

Rzeczywiste liczby

Dzięki skrupulatnym badaniom ostatnich 100 lat opartych na analizie list żołdu i licznych dokumentów skarbowych znamy obecnie zarówno przeciętny stan armii osmańskich podczas głównych wypraw podejmowanych przez sułtanów, jak i możliwości mobilizacyjne Turcji.

Okazuje się, że podczas głównych wypraw prowadzonych przez Selima I i Sulejmana I armia turecka liczyła z reguły od 60 do 70 tysięcy żołnierzy, co i tak na tle armii europejskich świadczyło o wyjątkowej tureckiej potędze militarnej.

Potencjalne zdolności mobilizacyjne armii padyszacha były jeszcze większe: w razie konieczności Osmanowie byli w stanie powołać pod broń ponad 120 tysięcy ludzi.

Reklama

W każdym razie zarówno w 1521 roku pod Belgradem, jak i [w 1526 roku] pod Mohaczem mamy do czynienia z wielkimi jak na warunki ówczesnej Europy, lecz nie monstrualnie wielkimi armiami sułtana.

Liczba 100 tysięcy żołnierzy podawana dla oblężenia Belgradu jest z pewnością zawyżona, a w odniesieniu do bitwy mohackiej tylko dwie liczby ze źródeł, czyli 70 tysięcy i 80 tysięcy, wydają się prawdopodobne. Obecnie wprawdzie najczęściej akceptuje się liczbę 70–75 tysięcy, ale moim zdaniem z siłami pomocniczymi armia pod Mohaczem przekraczała zapewne nawet 100 tysięcy.

Osmańska artyleria

Armię padyszacha charakteryzowała znakomita logistyka i dobre zaopatrzenie żołnierzy w żywność.

Dysponowała ona liczną i skuteczną artylerią – pod Mohaczem [w bitwie, która przesądziła o upadku Węgier] było aż 300 dział, w tym 150–200 polowych, a reszta to działa cięższego kalibru

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Mordercza skuteczność janczarów

Znaczna część – około połowy – janczarów strzelała, i to z dobrym skutkiem, z ręcznej broni palnej – arkebuzów. W drugiej połowie XVI wieku w arkebuzy, a później w muszkiety uzbrojonych było już podobno ok. 60% janczarów. Niemal połowa janczarów nadal używała podobnie jak przed wiekami łuków – niekiedy wykorzystując nawet zatrute strzały!

Janczarzy stanowili większą część armii stałej. Ich korpus wzorowany na złożonych z niewolników pochodzenia cudzoziemskiego gwardiach muzułmańskich władców Bliskiego i Środkowego Wschodu uważany był co najmniej do początków XVII wieku za najsprawniejszą i najwierniejszą formację piechoty.

Reklama

Janczarzy niezmiernie rzadko cofali się przed nieprzyjacielem, znacznie częściej wzniecali bunty, lecz ich wytrzymałość i determinacja w obronie sułtana stały się przysłowiowe. To właśnie oni przyczynili się do zagłady Władysława Warneńczyka w decydującym momencie bitwy warneńskiej w 1444 roku. Byli poddawani długotrwałemu i niemal morderczemu treningowi. Nie wolno było się im żenić, przez co w jakimś stopniu przypominali chrześcijańskie zakony rycerskie.

Liczebność wojsk w decydującej kampanii XVI stulecia

Trzonem osmańskiej machiny wojennej była stała armia sułtana utworzona już w XIV wieku, opłacana z kasy padyszachów. Liczyła ona w 1527 roku ponad 18 600 żołnierzy kapukullu.

W jej skład wchodziła gwardia konna władcy tureckiego podzielona na sześć regimentów jazdy – ponad 5 tysięcy ludzi. Byli to silahdarzy, ulufedżijowie prawego i lewego skrzydła, garibowie prawego i lewego skrzydła. Do stałej armii zaliczano też korpus artyleryjski i janczarów.

W skład korpusu artyleryjskiego, od czasów Mehmeda II stanowiącego najnowocześniejszy i najskuteczniejszy rodzaj wojsk osmańskich, liczącego ponad 2 tysiące ludzi, wchodzili zbrojmistrze, artylerzyści oraz woźnice. Zapewne nie brakowało wśród obsługi dział specjalistów z chrześcijańskiego Zachodu – głównie Włochów, Francuzów i Niemców – w tym zwykłych renegatów.

Reklama

Podczas wyprawy mohackiej w armii było 12 tysięcy janczarów (według stanu z 1526 roku) dowodzonych przez Kasimagę. Turcja dysponowała liczną flotą, która wykazała swą skuteczność podczas oblężeń Belgradu i Petrowaradyna.

W wyprawie uczestniczyło ponadto 10 tysięcy azabów, nieregularnej piechoty uzbrojonej w łuki, maczugi i szable, używanej w owym czasie do remontowania twierdz, stawiania mostów i wspierania janczarów, a czasem po prostu jako mięso armatnie, oraz pewna liczba oddziałów timariockich.

Nieobecni i mięso armatnie

Wiemy wprawdzie, że na wyprawę stawiły się liczne siły kawalerii prowincjonalnej, finansowanej z dóbr różnej wielkości (timarów), czyli sipahowie, ale nie wyruszyły siły części sandżaków ze wschodnich rejonów imperium – ze wschodniej i z południowej Anatolii oraz Syrii, pozostawione tam na wypadek ataku ze strony Safawidów.

Sipahowie rumelijscy pod Mohaczem dominowali zatem w jeszcze większej niż zwykle mierze w armii sułtańskiej.

Nie potrafimy określić liczby różnego rodzaju piechoty półregularnej – segbanów i yaya – typowego mięsa armatniego. Géza Perjés przyjmuje, że w kampanii wzięło też udział aż 10 tysięcy Tatarów z Chanatu Krymskiego, podobnie jak w wyprawie na Wiedeń z 1532 roku, ale brak o tym potwierdzenia źródłowego.

Nie wiemy natomiast, ilu akyndżych z Bośni i sandżaków naddunajskich, o których udziale w kampanii dobrze wiadomo, znalazło się w armii. Pewnie ich liczba wynosiła nie mniej niż 10 tysięcy.

Reklama

Źródło

Powyższy tekst stanowi fragment książki Staniława Reka pt. Mohacz 1526 (Wydawnictwo Bellona 2020). Możecie ją kupić na stronach wydawcy.

Najnowsza pozycja w serii HISTORYCZNE BITWY

Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.