Eliza Orzeszkowa zapisała się w historii polskiej literatury jako jedna z najważniejszych powieściopisarek epoki pozytywizmu. Autorka Nad Niemnem otarła się nawet o Nagrodę Nobla. Zanim jednak zyskała sławę i uznanie przypięto jej łatkę skandalistki, która nie podporządkowywała się obowiązującym konwenansom.
Sławna dzisiaj pisarka Eliza Orzeszkowa urodziła się jako Elżbieta Pawłowska. Bardzo młodo, bo już w wieku 17 lat, wyszła za mąż. Był styczeń 1858 roku, a jej wybranek, Piotr Orzeszko… był dwukrotnie starszy od niej.
Reklama
Nieszczęśliwe małżeństwo
Zgodnie z tym, co pisze Sławomir Koper w książce pt. Wielkie Księstwo Litewskie. Podróż po bliskich Kresach „małżeństwo nie było udane, toteż pani Eliza realizowała się w działalności społecznej”.
Małżonek z kolei zajmował się głównie organizowaniem hucznych zabaw oraz trwonieniem rodzinnego majątku. Kiedy w 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe niespieszno mu było do chwytania za broń.
Żona przekonała go jednak do ukrywania przez kilka tygodni, w jego rodzinnym majątku Ludwinów na Polesiu, rannego przywódcy zrywu Romualda Traugutta. Później sama odwiozła mężczyznę do granicy Królestwa Polskiego.
Patriotyczna postawa młodej kobiety drogo kosztowała jej męża. Jesienią 1863 roku jeden ze służących doniósł bowiem Rosjanom o całej sprawie. Piotr został aresztowany, a następnie skazany na długoletnią zsyłkę na Syberię. Co więcej skonfiskowano jego dobra. Eliza przeniosła się w tej sytuacji do rodzinnego majątku w Milkowszczyźnie nieopodal Grodna.
Reklama
Nie pojechała z mężem na Syberię
Przyszła pisarka, która początkowo zobowiązała się, że dołączy do męża na Syberii, szybko zmieniła zdanie. Zgodnie z tym, co pisze Sławomir Koper „jednocześnie nawiązała płomienny romans z lekarzem Zygmuntem Święcickim, co wzbudziło wielkie oburzenie w kręgach ziemiańskich”.
Rozpoczęła również, zakończone powodzeniem, starania o uzyskanie rozwodu. Wykorzystała przy tym rosyjskie przepisy stworzone przez owianego złą sławą generał-gubernatora wileńskiego Michaiła Murawjowa.
Przez wielu zostało to potraktowane niemal w kategoriach zaprzaństwa narodowego. Ostatecznie do ślubu ze Święcickim jednak nie doszło. Jak czytamy w książce Wielkie Księstwo Litewskie. Podróż po bliskich Kresach:
Związek (…) nie miał przyszłości. Lekarz był wprawdzie kawalerem, ale nie zdecydował się na porzucenie intratnej posady w Mińsku. Planował zresztą karierę medyczną w Petersburgu i ostatecznie przeprowadził się nad Newę.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Orzeszkowa nie rozpaczała długo. Po tym jak sprzedała rodzinne dobra i przeniosła się do Grodna nawiązała kolejny romans, który wywołał jeszcze większy skandal. Jej wybrankiem został bowiem żonaty adwokat Stanisław Nahorski.
Piętno skandalistki
W tym przypadku rozwód nie wchodził w grę, bowiem małżonka mężczyzny cierpiała na chorobę psychiczną i Nahorski jasno zakomunikował, że aż do śmierci jej nie opuści. Tak też się stało i kochankowie pobrali się dopiero po zgonie pani Nahorskiej w 1894 roku. Zgodnie z tym, co pisze Sławomir Koper:
Reklama
Związki ze Święcickim i Nahorskim bardzo pisarce zaszkodziły. Nie mieściły się w ówczesnych normach obyczajowych, toteż powszechnie uznano, że Orzeszkowa zachowuje się w sposób niegodny osoby ze środowiska ziemiańskiego.
Na łamach czasopisma „Bluszcz” pojawiła się nawet opinia, że „kobieta, która rozwodzi się, ani szlachetną, ani utalentowaną być nie może”, i wróżono pisarce „najhaniebniejszą przyszłość”.
Jak wiadomo przepowiednie te kompletnie się nie spełniły i Orzeszkowa zrobiła wielką karierę pisarską. Przez niemal całe życie towarzyszyło jej jednak piętno skandalistki. Porzucenie męża może by jej jeszcze zapomniano, ale to, że „jej życiowym partnerem został żonaty mężczyzna, w ogóle nie mieściło się w normach epoki”.
Jak podkreśla autor książki Wielkie Księstwo Litewskie. Podróż po bliskich Kresach: „takie rzeczy zdarzały się w środowiskach artystycznych, natomiast Orzeszkowa z racji urodzenia należała do eleganckiego towarzystwa”.
Podróż po bliskich Kresach
Bibliografia
- Sławomir Koper, Wielkie Księstwo Litewskie. Podróż po bliskich Kresach, Wydawnictwo Fronda 2023.
