Słowa dyplomatów, przywódców państw, rewolucjonistów. Niektórych słuchała garstka akolitów, innych – tysiące, a nawet miliony ludzi. Wszystkie zapisały się w dziejach. I o wszystkich wypada pamiętać.
Na półki księgarń właśnie trafił zbiór Przemowy niezapomniane, zawierający niemal 80 poruszających przemówień. To dobry pretekst, by przypomnieć mowy, które wywarły największy wpływ na historię XX wieku. Poniżej dziesięć z nich.
Reklama
1. „Wolność albo śmierć”
Życie ludzkie jest dla nas święte, ale mówimy, że jeśli jakieś życie musi zostać poświęcone, to niech będzie to nasze życie. Nie odbierzemy go sobie same, ale postawimy wroga w takiej sytuacji, że będzie musiał wybrać: da nam wolność albo śmierć.
To fragment przemówienia wygłoszonego przez brytyjską sufrażystkę Emmeline Pankhurst 13 listopada 1913 roku. Dzisiaj uchodzi ono za jeden z najważniejszych manifestów w historii walki o równouprawnienie kobiet.
2. „Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie”
„Programem naszym jest program, który zapewni światu pokój. Program ten, naszym zdaniem jedynie możliwy, jest następujący” – mówił prezydent USA Woodrow Wilson w orędziu do Kongresu, wygłoszonym 8 stycznia 1918 roku.
Reklama
Przemówienie składało się z czternastu punktów. Trzynasty dotyczył ściśle Polski:
Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym.
3. „Polscy obszarnicy narzucili nam wojnę”
„Towarzysze! Wiecie, że polscy obszarnicy i kapitaliści, podżegani przez Ententę, narzucili nam nową wojnę” – mówił Włodzimierz Lenin do żołnierzy Armii Czerwonej wyruszających do walki z wojskiem dopiero co odrodzonej Polski.
Pamiętajcie, towarzysze, że z polskimi chłopami i robotnikami nie jesteśmy poróżnieni, że niepodległość Polski i polską republikę ludową uznawaliśmy i uznajemy. (…)
Proponowaliśmy Polsce pokój na warunkach nienaruszalności jej granic, mimo że granice te sięgały o wiele dalej niż ludność rdzennie polska. Godziliśmy się na wszystkie ustępstwa i niech każdy z was pamięta o tym na froncie.
Niech wasze postępowanie w stosunku do Polaków udowodni tam, że jesteście żołnierzami republiki robotniczo-chłopskiej, że idziecie do nich nie jako ciemiężcy, lecz jako wyzwoliciele.
Reklama
Powinniśmy wszyscy złożyć tu dzisiaj przysięgę (…), że staniemy wszyscy (…) jak jeden mąż, żeby nie dopuścić do zwycięstwa polskich jaśniepanów i kapitalistów.
Zgodnie z komentarzem badaczki Julii Kantor przemówienie to – wygłoszone 5 maja 1920 roku – „zaprezentowało wzorzec szczerości bolszewickiej”. Nic dodać, nic ująć.
4. „Wolność i życie można nam zabrać, ale honoru nie”
Tak powiedział deputowany do Reichstagu, Otto Wels. Słowa padły 23 marca 1933 roku w odpowiedzi na Ustawę o Pełnomocnictwach (Ermächtigungsgesetz), która demontowała niemiecką demokrację i dawała partii nazistowskiej pełną władzę w kraju.
Wels był wieloletnim przewodniczącym Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. W kilka miesięcy po głośnej przemowie parlamentarnej, hitlerowcy pozbawili go niemieckiego obywatelstwa. Zmarł dwa tygodnie po wybuchu II wojny światowej.
5. „My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę”
Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja, skrwawiona w wojnach, na pewno na pokój zasługuje” – mówił minister spraw zagranicznych Józef Beck w polskim Sejmie, 5 maja 1939 roku.
Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata ma swoją cenę, wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenną. Tą rzeczą jest honor.
Reklama
Szefowi polskiej dyplomacji wciąż zarzuca się, że sprowokował Hitlera i przyczynił się do wybuchu wojny.
W rzeczywistości plan niemieckiego ataku na Polskę był już w tym czasie gotowy. A dwa tygodnie później kanclerz III Rzeszy wprost tłumaczył swoim generałom, że inwazja stanowi absolutną konieczność. Niezależnie od słów ministra Becka.
6. „Honor, zdrowy rozsądek oraz interes kraju…”
„…wzywają wszystkich wolnych Francuzów, gdziekolwiek teraz są, do kontynuowania walki” – brzmiały słowa generała Charlesa de Gaulle’a wygłoszone 18 czerwca 1940 roku na falach radia BBC.
Apel wybrzmiał równo dzień po tym, jak marszałek Petain poddał Francję. Stanowił wezwanie do dalszego boju i symboliczny początek La Résistance – Ruchu Oporu.
7. „Nigdy tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym”
Winston Churchill – świetny orator, uzdolniony literat i człowiek o kwestionowanej charyzmie – wygłosił w trakcie II wojny światowej szereg sławnych przemówień. Do najważniejszych należy to z 20 sierpnia 1940 roku.
Wdzięczność każdego ogniska domowego na naszej wyspie, w naszym imperium, a wreszcie na całym świecie, z wyjątkiem siedzib winowajców, kieruje się ku brytyjskim lotnikom, którzy, niezrażeni przez przeciwności, niezmordowani w obliczu nieustannego wyzwania i śmiertelnego niebezpieczeństwa, odwracają los wojny światowej swoim męstwem i poświęceniem” – mówił brytyjski premier w Izbie Gmin.
Reklama
Nigdy w dziejach ludzkich konfliktów tak wielu nie zawdzięczało tak wiele tak nielicznym.
Wszystkie serca są z pilotami myśliwców, których błyskotliwe akcje możemy dzień po dniu oglądać na własne oczy, ale nie wolno nam zapominać, że przez cały czas, noc w noc, miesiąc po miesiącu, nasze dywizjony bombowe wyruszają daleko w głąb Niemiec.
Słowa Churchilla niejednokrotnie cytowane są jako pochwała polskich lotników. Niesłusznie.
Jak przypominają Robert Gretzyngier i Wojtek Matusiak w pracy Udział Polaków w bitwie o Anglię, przemówienie zostało wygłoszone jeszcze zanim pierwsze polskie dywizjony w ogóle weszły do akcji bojowej nad Wielką Brytanią (o późniejszych zasługach naszych pilotów pisałem w TYM artykule).
8. „Niedopuszczalne jest i obce duchowi marksizmu-leninizmu”
Towarzysze! (…) Po śmierci Stalina Komitet Centralny Partii zaczął ściśle i konsekwentnie prowadzić politykę wyjaśniania, że niedopuszczalne jest i obce duchowi marksizmu-leninizmu wywyższanie jednej osoby, przekształcanie jej w jakiegoś nadczłowieka posiadającego cechy ponadnaturalne na podobieństwo boga” – powiedział sekretarz Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Nikita Chruszczow 25 lutego 1956 roku.
Reklama
Ten wygłoszony w zamkniętym gronie dygnitarzy partyjnych referat „o kulcie jednostki i jego następstwach” stał się symbolicznym początkiem epoki destalinizacji.
9. „Nie dlatego, że są łatwe, ale właśnie dlatego, że są trudne”
Zdecydowaliśmy się w ciągu nadchodzących dziesięciu lat polecieć na Księżyc i dokonać innych rzeczy nie dlatego, że są łatwe, ale właśnie dlatego, że są trudne, a przez to zmuszą nas do lepszej organizacji i wykorzystania wszystkich naszych umiejętności” – mówił prezydent USA John F. Kennedy.
Swoją słynną „moon speech” (mowę księżycową) wygłosił 12 września 1963 roku.
Zanim rzeczywiście doszło do lądowania na Księżycu, Kennedy zginął w zamachu, a w gabinecie owalnym zasiadał Richard Nixon (TUTAJ przeczytasz o tym, jaką mowę przygotowano dla niego na wypadek, gdyby pierwsza misja na Księżyc zakończyła się katastrofą).
10. „Panie Gorbaczow, zburz pan ten mur!”
„Kiedy chwilę temu patrzyłem z Reichstagu na wcielenie niemieckiej jedności, zauważyłem słowa wypisane na murze sprayem prawdopodobnie przez młodego mieszkańca Berlina: »Ten mur upadnie. Wiara staje się rzeczywistością« – mówił amerykański prezydent Ronald Reagan podczas wizyty w Berlinie.
Tak, na przestrzeni całej Europy ten mur upadnie, ponieważ nie może ustać pod naporem wiary, nie może ustać pod naporem prawdy. Mur nie może wytrzymać presji wolności.
Reklama
Sekretarzu generalny Gorbaczow, jeśli zależy ci na pokoju, dobrobycie Związku Sowieckiego i Europy Wschodniej, liberalizacji, to podejdź do tej bramy! Panie Gorbaczow, otwórz tę bramę! Panie Gorbaczow, zburz ten mur!
Przemówienie zostało wygłoszone 12 czerwca 1987 roku. Dzisiaj, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych, uchodzi za jeden z kluczowych momentów w historii rozpadu systemu komunistycznego w Europie.
77 przemówień, które zmieniły historię
Bibliografia
- Berg A. Scott, Wilson, Napoleon V 2017.
- Brizzi Riccardo, Charles De Gaulle and the Media: Leadership, TV and the Birth of the Fifth Republic, Springer 2017.
- Gretzyngier R., Matusiak W., Udział Polaków w bitwie o Anglię, „Biuletyn IPN”, 8-9/2011.
- Kantor Julia, Polski czynnik w wojskowo-politycznym zbliżeniu niemiecko-rosyjskim w latach 1920-1921, Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2013.
- Logsdon John, John F. Kennedy and the Race to the Moon, Springer 2011.
- Ratnesar Romesh, Tear Down This Wall: A City, a President, and the Speech, Simon&Schuster 2009.
- Taubman William, Chruszczow. Człowiek i epoka, Bukowy Las 2012.
- Usher Shaun, Przemowy niezapomniane. Słowa, które zmieniły bieg historii,Wydawnictwo SQN 2019.
