W chwili swojej śmierci 10 czerwca 323 roku p.n.e. Aleksander Wielki miał niespełna 33 lata. Do dzisiaj trwają spory o to, co zabiło władcę imperium rozciągającego się na tysiące kilometrów. Czy była to trucizna, zatrucie alkoholowe, a może któraś z chorób zakaźnych?
Zarazy stale nękały świat starożytny i niespodziewanie zabierały wybitne postacie w chwili ich największego znaczenia. Najbardziej zagadkowa jest śmierć Aleksandra Wielkiego, choć skonał na oczach swych licznych towarzyszy i dworu w Babilonie.
Reklama
Zdarzyło się to 10 czerwca 323 r. p.n.e. podczas biesiady urządzonej następnego dnia po całonocnej uczcie. Gdy uniósł do ust kielich z winem (dziś nazywa się to „klinem na kaca”) i zaczął go pić, nagle jęknął, jakby przeszyła go włócznia, wstrząsany dreszczami. Zmarł po kilku dniach agonii. Był u szczytu władzy, sławy i chwały po zdobyciu niemal całego ówczesnego świata (czyli tego, który został opisany w znanych do dziś źródłach).
Urządzał go jako jednolite macedońsko-perskie mocarstwo z dominującą grecką kulturą i językiem, z elitami, jakie miały się zrodzić ze związków helleńskich wojowników z azjatyckimi brankami. Tworzył w istocie podwaliny pod nową epokę – hellenistyczną. Ten pan świata, jakiego nie było ani przed nim, ani po nim, zakończył życie, mając niespełna 33 lata.
Czy Aleksander Wielki został otruty?
Oczywiście natychmiast zaczęto szukać przyczyny zgonu. I – powiedzmy od razu – szuka się do dziś. Najpierw pojawiły się podejrzenia, że Aleksandra otruł któryś z najbliższych towarzyszy, weteranów całej dekady podboju świata, pamiętających go jeszcze z czasów panowania jego ojca Filipa jako młokosa.
Sam Aleksander uwierzył w spiski przeciw sobie. Dlatego rozkazał stracić doświadczonego wodza Parmeniona i jego syna Filotasa. Klejtosa zabił, bo ten stawał w obronie starych żołnierzy macedońskich, którzy burzyli się na wieść o planach nowych podbojów. Kassander z kolei zaśmiał się na widok Greków padających azjatyckim zwyczajem na twarz przed władcą. Król własnoręcznie go pobił.
Czy w Aleksandrze Macedońskim zrodził się syndrom Stalina, który w latach 30. XX wieku wymordował niemal wszystkich „starych bolszewików”, towarzyszy z kierownictwa, którzy pamiętali, kim „Soso” był naprawdę przy Leninie i Trockim?
Właśnie Kassander stał się pierwszym z podejrzanych o otrucie. Był synem starego Antypatra, rządzącego w imieniu macedońskiego króla w europejskiej części jego władztwa. Co wielkorządca robił pod nieobecność Aleksandra? Wezwany do Babilonu Antypater wysłał syna, a po jego przyjeździe król długo nie pożył.
Reklama
Czy Kassander przywiózł truciznę z Europy? Podejrzewano też inne osoby – na przykład perską żonę zdobywcy – Roksanę, zazdrosną o konkurentki do monarszych względów, czy nawet jego nauczyciela Arystotelesa, który miał uwarzyć truciznę. O podanie jej władcy oskarżano z kolei podczaszego Jolaosa. Nikomu bezspornie niczego nie udowodniono.
A może alkoholizm zabił Aleksandra Wielkiego?
Z czasem rodziły się inne teorie – w tym choroba alkoholowa przejawiająca się w pijaństwie podczas częstych uczt. Z rąk do rąk biesiadników krążył podczas nich „puchar Heraklesa” o pojemności sześciu litrów wina. Prosta droga do marskości wątroby lub zapalenia trzustki.
Toksykolog Leo Schepp i historyk Pat Wheatley zwrócili uwagę na możliwość zatrucia winem ze sfermentowanej ciemiężycy białej, znanej w starożytności jako środek do wywoływania wymiotów. Przy przedawkowaniu zabijałaby Aleksandra powoli. Relacje mówią zaś właśnie o długiej agonii, bólach żołądka, mdłościach i o osłabieniu organizmu.
Główny podejrzany choroby zakaźne
Ale takie objawy mogą towarzyszyć też na przykład tyfusowi czy innej chorobie zakaźnej. Plutarch pisał, że zwłoki króla pozostawały „czyste i świeże”. Następnie zaś tkwiący w letargu władca… trafił pod nóż balsamistów. Wybudził się, lecz ci, którym zależało na jego śmierci, sprawili, by jego krzyków nie usłyszał już nikt.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Niektórzy specjaliści wskazują, że chorzy na tyfus w późnym stadium choroby mogą ulec całkowitemu paraliżowi, tracą zdolność ruchu i mowy, a ich oddech staje się tak płytki, że istotnie starożytni medycy mogli go nie zauważyć.
Aleksander Wielki miał objawy jak przy malarii
Wydaje się jednak, że bardziej podejrzaną jest tu malaria, którą Aleksandra mogły zarazić kąsające ludzi komary – na przykład na mokradłach pod Babilonem. Historyk medycyny sądowej Jürgen Thorwald w książce Dawna medycyna. Jej tajemnice i potęga pisał:
Reklama
Dla znawców malarii opis jego cierpień nosił nieomylne cechy tej właśnie choroby. Charakterystyczne były bóle w nadbrzuszu, na które cierpiał Aleksander z powodu typowego powiększenia śledziony.
Za znamienne uważano objawy towarzyszące jego chorobie pod postacią zaburzeń umysłowych, w czasie których raz chciał się rzucić do Eufratu, to znów chwytał za sztylet, by popełnić samobójstwo. Los zdobywcy świadczył o zgubnej sile, jaką odznaczała się malaria nad Eufratem i Tygrysem.
Zabójcza mucha
Zbliżona do malarii jest gorączka zwana pappataci, przenoszona przez muchy piaskowe (Phlebotomus). Pod postacią tego owada w mitologii mezopotamskiej pojawił się bóg zarazy Nergal, zaś w kananejskiej – bóg much Baal-Zebul (Filistynom kojarzył się z ciepłem promieni słonecznych, natomiast Izraelitom – z demonicznym Belzebubem). Opis Thorwalda istotnie brzmi demonicznie:
Muchy te wchodzą do oczu, uszu i nosa, nawet wdycha się je, pokrywają naczynia i środki spożywcze, i przenoszą ciężkie zakażenia przewodu pokarmowego, żółtaczkę, zapalenie oskrzeli oraz groźne infekcje oczu. Ukłucie muchy piaskowej, przed którą nie chroni żadna nowoczesna moskitiera, powoduje krwistoczerwone swędzące plamy.
Wywołuje gorączkę z potami, zapalenie stawów i prawdopodobnie jest przyczyną powstawania obrzęków podobnych do czyraków, tak zwanych bagdadzkich lub guzowatości, umiejscowionych głównie na głowie i rękach.
Bardzo prawdopodobne, że malaria lub gorączka pappataci zaatakowała organizm Macedończyka, będący w stanie skrajnego wyczerpania dziesięcioletnimi trudami wojen i notorycznym pijaństwem, ku radości sporej grupy ludzi z jego najbliższego otoczenia.
Rozpad imperium Aleksandra Wielkiego
Jedni istotnie życzyli mu śmierci, bo mieli go już serdecznie dosyć i coraz bardziej obawiali się jego podejrzeń i napadów szału. Inni zaś po prostu chcieli zastąpić go na tronie. Kilku ujawniło się bardzo szybko po jego śmierci.
Rozpoczęły się między nimi wojny, które rozdarły na części dziedzictwo Aleksandra Wielkiego i zamiast ucieleśnienia jego snu o idealnym, jednym, wszechświatowym państwie wyrosły władztwa diadochów, czyli – ze starogreckiego – następców. Niekiedy nawet sprawnych i niegłupich, jak na przykład Ptolemeusze w Egipcie, ale tak naprawdę do pięt mu niesięgających…
Reklama
Ale świat hellenistyczny – z jego grecką nauką, obyczajem, językiem i sztuką – jednak przetrwał. Niedaleki okazał się czas, w którym pieczę nad nim przejęło inne wszechświatowe imperium. Jego stolicą był Rzym.
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Macieja Rosalaka pod tytułem Wielkie zarazy ludzkości. Ukazała się ona nakładem Wydawnictwa Fronda.
Tak choroby i epidemie wpłynęły na losy świata
Tytuł, lead, śródtytuły i uzupełnienia w nawiasach kwadratowych pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce redakcyjnej.
