W trakcie II wojny światowej przez polskie ziemie dwukrotnie przetaczał się front. Trwającą ponad 5 lat okupację niemiecką cechowała też nieustanna polityka rabunkowa. W efekcie straty materialne poniesione przez nasz kraj w latach 1939–1945 były wprost zatrważające.
Obliczeniem strat materialnych poniesionych przez Polskę w wyniku II wojny światowej zajęło się Biuro Odszkodowań Wojennych (BOW) przy Prezydium Rady Ministrów.
Reklama
Straty przemysłu
Według raportu opublikowanego w lutym 1947 roku na tej części terytorium II Rzeczpospolitej, która po 1945 roku weszła w skład komunistycznej Polski (tak zwane ziemie dawne), zniszczeniu uległo 14 000 spośród 22 000 zakładów przemysłowych (64% wszystkich). Do tego należy dodać 85 000 warsztatów rzemieślniczych oraz blisko 200 000 placówek handlowych, które przestały istnieć.
Jan Szafrański w pracy Straty wojenne Polski podawał, że w wyniku zniszczeń oraz wywozu maszyn sam przemysł metalowy utracił 60% mocy produkcyjnych. W różnych obszarach hutnictwa w 1946 roku polska produkcja w stosunku do okresu przedwojennego była mniejsza o 18 do 28%.
Wartość strat wojennych hutnictwa (zniszczenia i demontaż) szacowano łącznie na 401 mln złotych z 1939 roku. W przeliczeniu to około 4,8 mld w obecnych pieniądzach. Z tego 170 mln (2 mld) przypadło na ziemie dawne, reszta na obszary przejęte od Niemców.
W przypadku przemysłu węglowego (kopalnie i zakłady poboczne, takie jak na przykład elektrownie czy koksownie) sumaryczne straty obliczono na 3,2 mld przedwojennych złotych (38,4 mld obecnych).
Reklama
Rabunek surowców
Należy też podkreślić, że Niemcy zagarnęli ogromną ilość polskich surowców naturalnych. O skali rabunkowej polityki wydobywczej świadczy chociażby fakt, że w czasie okupacji w zagłębiach krakowskim, dąbrowskim oraz w polskiej części Górnego Śląska wydobyto blisko 273 mln ton węgla kamiennego.
Średnie miesięczne wydobycie było o 37% wyższe niż przed inwazją. Wartość pozyskanego przez Niemców surowca tuż po wojnie oszacowano na ponad 5,2 mld złotych z 1939 roku. Po przeliczeniu daje to 62,4 mld w obecnych pieniądzach.
Profesor Czesław Łuczak w pracy Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce podawał, żezniszczenia wojenne oraz nadmierna eksploatacja maszyn i złóż sprawiły, że wydobycie węgla w 1946 roku zmniejszyło się aż o 61% w stosunku do stanu przedwojennego.
W wyniku działań wojennych oraz celowego niszczenia infrastruktury przez wycofującego się okupanta bardzo mocno ucierpiały linie kolejowe. Na ziemiach dawnych straty sięgały 70% przedwojennego majątku PKP.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Zniszczonych zostało blisko 48 kilometrów mostów oraz 9000 kilometrów torów. Ubyło 2460 parowozów (48% stanu z 1938 roku), 6260 wagonów osobowych (59%) i 83 640 towarowych (55%). Łącznie straty kolei na ziemiach dawnych oszacowano na nieco ponad 9 mld złotych z 1939 roku, czyli około 108 mld obecnych złotych.
Katastrofa dla rolnictwa
Wojna stanowiła także prawdziwą katastrofę dla rolnictwa. Wystarczy powiedzieć, że w porównaniu do 1938 roku na ziemiach dawnych ubyło 953 000 koni (42%), 3,3 mln sztuk bydła rogatego (52%), 3,3 mln sztuk trzody chlewnej (69%) oraz 356 000 owiec (34%).
Reklama
Drastycznemu zmniejszeniu uległ również uprawiany areał. Spadek wynosił w przypadku pszenicy 46%, żyta 34%, a ziemniaków 27%. Poza tym dużo gorzej prezentowała się wydajność z hektara. W przypadku pszenicy w 1946 roku zebrano plony mniejsze o 29%, żyta o 23%, a ziemniaków o 10%.
Miliony ludzi bez dachu nad głową
Lata 1939–1945 przyniosły poza tym wręcz trudne do wyobrażenia zniszczenia w infrastrukturze mieszkaniowej. Po zakończeniu globalnego konfliktu miliony Polaków straciły dach nad głową.
Z powojennych szacunków wynikało, że na ziemiach dawnych zburzonych lub poważnie uszkodzonych zostało 147 607 budynków miejskich oraz 343 149 zagród wiejskich. Ich wartość w przedwojennych złotych obliczono na łącznie 6,27 mld złotych, czyli 75 mld PLN z 2022 roku. Z dużych miast szczególnie mocno ucierpiały Warszawa (84% zniszczonej zabudowy), Poznań (45%) oraz Białystok (45%).
Tragicznie prezentowała się także sytuacja na tak zwanych ziemiach odzyskanych. Tutaj w gruzach legły 147 824 budynki miejskie oraz 123 793 wiejskie. Najbardziej ucierpiał Wrocław, gdzie zburzonych było 65% budynków, dalej Opole (60%), Gdańsk (ponad 50%) oraz Szczecin (50%). Łączną wartość strat w zabudowie na ziemiach poniemieckich oszacowano na 5,75 mld złotych z 1939 roku, co daje około 69 mld PLN.
Reklama
Po wielu miesiącach inwentaryzowania zniszczeń wojennych w lutym 1947 roku Biuro Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów podało, że wszystkie straty materialne na ziemiach dawnych, również w utraconym potencjale produkcyjnym, wyniosły łącznie 298,4 mld złotych z 1939 roku, a więc w przybliżeniu 3,58 bln obecnych PLN.
Jak dopowiadał profesor Czesław Madajczyk sumaryczny ubytek majątku narodowego kraju oceniono na 39% stanu przedwojennego. Należy przy tym jasno podkreślić, że nawet nie próbowano oceniać jakichkolwiek szkód poniesionych na ziemiach wschodnich, utraconych przez Polskę na mocy „ładu jałtańskiego”.
626 dolarów na głowę mieszkańca
Porównując wielkość strat wojennych w krajach europejskich na głowę mieszkańca Polska plasowała się na samym szczycie tabeli z 626 dolarami (według kursu z 1939 roku). Dalej były Jugosławia (601 dolarów), Holandia (520 dolarów), Francja (504 dolary), Norwegia (434 dolary), Czechosłowacja (407 dolarów) oraz Grecja (368 dolarów).
O druzgoczącym wpływie II wojny światowej na polską gospodarkę najlepiej świadczy fakt, że w 1945 roku dochód narodowy osiągnął zaledwie 38,2% poziomu z 1938 roku. W 1946 roku było to 48%, a rok później 83%. Dopiero w 1948 roku udało się przebić wynik sprzed inwazji.
Szacunki profesora Domańskiego
Bardzo interesującą, nową próbę obliczenia ile wynosi obecna wartość polskich strat wojennych spowodowanych przez Niemców podjął profesor Szkoły Głównej Handlowej Stanisław Ryszard Domański. Ekonomista za podstawę swoich rachunków również wziął raport BOW z 1947 roku, ale uwzględnił „wzrost realnej wartości kapitału w czasie od momentu rachunku strat do chwili obecnej”.
Według jego analizy – przygotowywanej na potrzeby Parlamentarnego Zespołu ds. Odszkodowań od Niemiec – do 2018 roku wartość strat materialnych opiewała na zawrotne 9,6 bln dolarów. W jednym z udzielonych wywiadów profesor Domański tłumaczył, że tak olbrzymia kwota wynika z przyjęcia, że:
Reklama
(…) kapitał, gdyby nie był utracony, pracowałby od 1946 roku tak jak gospodarka Polski w średnim powojennym tempie wzrostu wynoszącym 3,37%, „oczyszczonym” z nadzwyczajnego tempa wzrostu z lat odbudowy 1945–1949.
Co istotne, liczba ta nie obejmuje „zniszczonych i zagrabionych dóbr kultury i majątku finansowego zagrabionego bezpośrednio z systemu bankowego Polski”.
Naukowiec podkreśla jednocześnie, że pełną kwotę należałoby jeszcze podnieść, jeśli wzięłoby się pod uwagę straty globalne obejmujące „kapitał ludzki, rzeczowy i ziemski”.
Przy takim założeniu wartość szkód wynosiła w 2018 roku aż 15,6 bln dolarów czyli około 62 bln dzisiejszych złotych – 124 razy więcej niż obecne roczne dochody budżetu państwa. I 31 razy więcej niż kwota, na jaką szacuje się cały produkt narodowy brutto Rzeczpospolitej.
Reklama
****
Powyższy tekst przygotowałem na potrzeby książki Okupowana Polska w liczbach (Bellona 2020). To wspólna publikacja autorstwa członków zespołu portalu WielkaHISTORIA.pl, ukazująca realia życia Polaków w latach II wojny światowej.
Prawdziwy obraz życia w okupowanej Polsce
Bibliografia
- Brzoza C., Sowa A.L., Historia Polski 1918-1945, Kraków 2007.
- Bonusiak W., Polska podczas II wojny światowej, Rzeszów 2003.
- Domański S.R., Rachunek strat i szkód wojennych Polski, fmarkipolskiej.pl. [dostęp: 13.01.2022]
- Łuczak C., Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979.
- Madajczyk C., Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, tom 1–2, Warszawa 1970.
- Sprawozdanie w przedmiocie strat i szkód wojennych Polski w latach 1939-1945, Warszawa 1947.
- Straty wojenne Polski w latach 1939–1945, red. W. Cienkowski, Poznań 1962.
