Rudolf Habsburg był pierwszym przedstawicielem słynnej dynastii, który zasiadł na niemieckim tronie. Elekcja z 1273 roku zakończyła trwające ponad 20 lat bezkrólewie. W wyścigu o władzę Habsburg pokonał władcę Czech Przemysła Ottokara II. Potężny i bajecznie bogaty monarcha wkrótce rzucił wyzwanie Rudolfowi, gdy ten zażądał zwrotu terytoriów utraconych przez Święte Cesarstwo Rzymskie. Konfrontacja zakończyła się dla niego tragicznie.
Program restytucji utraconych ziem cesarskich rozciągał się na prawa i tytuły własności. Nikt nie naruszył ich bardziej niż Ottokar, król Czech (ok. 1232–1278).
Reklama
Dziedzictwo Babenbergów
Jeszcze jako następca tronu czeskiego zajął księstwo Austrii, które po śmierci w 1246 roku ostatniego księcia z linii Babenbergów Fryderyka II nie miało władcy. Ottokar oparł swoje roszczenia na zaproszeniu austriackich możnych i – jak się zdaje – zyskał w księstwie duże poparcie.
Aby scementować swoje rządy, poślubił siostrę księcia Fryderyka Małgorzatę, która miała ciekawą przeszłość. Wcześniej wyszła za mąż za syna cesarza Fryderyka II, trędowatego Henryka, a po owdowieniu została zakonnicą, ale zrzuciła habit, aby dochodzić swoich praw do księstwa Austrii.
Pięćdziesięcioletnia Małgorzata była prawie o 30 lat starsza od Ottokara. Poza oczywistym problemem: niemożnością wydania na świat dziedzica, pojawiły się kolejne trudności. Jako cesarskie lenno Austria po wygaśnięciu linii Babenbergów powinna wrócić do korony i zostać przydzielona komuś innemu, według uznania władcy. Niezależnie od decyzji austriackich możnych i jego małżeństwa księstwo nie należało do Ottokara.
W następnych dekadach Ottokar rozszerzył swoje panowanie na Styrię, którą poprzednio zajmował król węgierski, oraz sąsiednie księstwa Karyntii i Krainy, do których rościł sobie prawo. W 1253 roku, po śmierci ojca, został też królem Czech. Sprawa dziedzictwa Babenbergów pozostała jednak nierozstrzygnięta.
Złoty Król
W 1262 roku [jeden z niemieckich antykrólów] Ryszard z Kornwalii uznał Ottokara za prawowitego dziedzica, ale władza Ryszarda była kwestionowana, a resztki tych wpływów zniknęły po jego ostatecznym wyjeździe do Anglii w 1269 roku.
Reklama
Co więcej, po kilku latach małżeństwa Ottokar rozwiódł się z Małgorzatą i pojął za żonę szesnastoletnią księżniczkę węgierską. Piękna Kunegunda dała Ottokarowi dziedzica, którego pragnął, ale nie miało to żadnego znaczenia w dochodzeniu praw króla do Austrii.
Ottokar był nie tylko uzurpatorem, ale stawał się coraz bardziej niebezpieczny dla przeciwników. Pod względem posiadanego terytorium wysuwał się na czoło w cesarstwie, rządząc pasem ziem, które ciągnęły się przez całą jego wschodnią flankę.
Mógł się poszczycić ogromnym bogactwem czerpanym głównie z czeskich kopalń i lukratywnych mennic, które posiadał. Jego skarb spoczywał, według jednej z relacji, w czterech warownych zamkach i sięgał co najmniej 200 tysięcy grzywien srebra i 800 grzywien złota w monecie, kruszcu i wysadzanych klejnotami pucharach.
Roczny dochód Ottokara z Czech ocenia się na około 100 tysięcy grzywien srebra, do czego trzeba dodać podobną sumę z jego posiadłości austriackich. Aby osadzić te liczby w kontekście, cały dochód arcybiskupa Kolonii nie przekraczał w tym czasie 50 tysięcy grzywien srebra, a księcia Bawarii – 20 tysięcy.
Reklama
Na dochody cesarskie składało się zaledwie 7 tysięcy grzywien srebra. Słynna uwaga Rudolfa, że nie musi zatrudniać cesarskiego skarbnika, ponieważ wszystko, co posiada, to 5 szylingów w złej monecie, nie jest zatem zupełnie oderwana od rzeczywistości, podobnie jak współczesne opisanie Ottokara jako „Złotego Króla”.
Ottokar skazany na banicję
Podobnie jak Rudolf, Ottokar też podjął krzyż – nie raz, lecz dwa razy – a krzyżowi rycerze Północy, Krzyżacy, nazwali na jego cześć miasto, które pomógł założyć na bałtyckim wybrzeżu, Königsberg (dosłownie Królewska Góra, obecnie Kaliningrad w Rosji). Dla Ottokara Rudolf był nikim – niegodnym tytułu królewskiego – więc nie wahał się zakomunikować tego papieżowi.
Sprzeciwił się elekcji Rudolfa i nadal utrzymywał, że była bezprawna, ponieważ jemu odmówiono głosu. Ottokar afiszował się publicznie ze swoimi ambicjami, naśladując w swojej korespondencji formę statutów cesarskich i posługując się cesarskim orłem jako jednym z własnych symboli. Chociaż Czechy, podobnie jak Austria, były cesarskim lennem, Ottokar nie zważał na to, twierdząc, że sprawuje władzę nie z nadania monarchy, ale „z łaski Boga, przez którego rządzą królowie i książęta”.
Rudolf wymanewrował Ottokara. Pogodził się z wrogami, wiążąc ich ze sobą przez małżeństwa z córkami, których miał na wydaniu co najmniej sześć. Przedstawiał również poczynania Ottokara jako zniewagę nie wobec siebie, lecz względem majestatu Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Niedługo po wyborze na króla Rudolf przekonał sejm dworski, aby potępił zatrzymanie przez Ottokara ziemi, która zgodnie z prawem należała do cesarstwa.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Kiedy Ottokar odmówił podporządkowania się decyzji sejmu, został skazany na banicję, co we współczesnym opisie sprowadzało go do statusu dzikiego ptaka (Vogelfrei) – o którego nikt się nie troszczył, który musiał żyć w lasach i którego można było nawet zabić.
Aby podkreślić to jeszcze bardziej dobitnie, arcybiskup Moguncji ekskomunikował Ottokara, zwolnił jego poddanych z przysięgi wierności i zakazał udzielania sakramentów w Czechach. W królestwie Ottokara życie religijne wygasło.
Reklama
Upokorzenie Złotego króla
Rudolf czekał na dogodną sposobność, powiększając liczbę swoich sojuszników i rozpuszczając różne pogłoski – że również papież ekskomunikował Złotego Króla, że Ottokar zamknął swoją dziesięcioletnią córkę w klasztorze, aby nie dopuścić do jej małżeństwa z jednym z synów Rudolfa, że pustelnikowi przyśnił się sfinks, który przepowiedział rychłą klęskę Ottokara itd.
Wreszcie, późnym latem 1276 roku, Rudolf uderzył, posuwając się w dół Dunaju, a nie do Czech, czego oczekiwał Ottokar. W obliczu buntów w kraju i nieprzyjaciół w Wiedniu Ottokar skapitulował. Ówczesna kronika opisuje, jak Ottokar, olśniewający w swoim splendorze, poddał się Rudolfowi.
Ten przyjął Złotego Króla odziany w najpodlejszą szatę, mówiąc: „Często drwił z mojego szarego płaszcza, niech zadrwi z niego teraz!”. Ottokar padł na twarz przed Rudolfem, który siedział na stolcu, i na powrót otrzymał od niego królestwo czeskie jako lenno, ale nie odzyskał posiadłości austriackich, gdyż Rudolf przyznał je sobie.
Wizerunek potężnego i obwieszonego klejnotami króla korzącego się przed skromnie odzianym przeciwnikiem jest średniowieczną metaforą, która ma ukazywać pokorę Rudolfa. Najwyraźniej jednak Ottokar nie zamierzał dochować wiary Rudolfowi. Po powrocie do Czech posłużył się swoim bogactwem, aby przekupić dawnych sojuszników Rudolfa i szerzyć niezadowolenie z habsburskich rządów w Austrii.
Reklama
Bitwa pod Suchymi Krutami
Działania wojenne zostały podjęte na nowo latem 1278 roku, a Rudolf otrzymał znaczne posiłki z Węgier. Dwie armie spotkały się pod Suchymi Krutami, 40 kilometrów na północny wschód od Wiednia. Składająca się z około 10 tysięcy żołnierzy armia Rudolfa miała przewagę liczebną, ale większość jego sił stanowiły lekka jazda i piechota.
Rudolf uciekł się zatem do podstępu. Łamiąc kodeks rycerski, zgodnie z którym fortele na polu walki były uważane za haniebne, ukrył swoje odwody liczące kilkuset ciężkozbrojnych rycerzy. W krytycznym momencie uderzyli oni na lewą flankę przeciwnika, zmuszając armię Ottokara od ucieczki i zabijając czeskiego króla. Żołnierze Rudolfa zbezcześcili zwłoki władcy, siekąc je mieczami, kiedy zdzierali z nich kosztowną zbroję.
Aby mieć pewność, że nie pojawi się żaden samozwaniec podający się za Ottokara, Rudolf kazał usunąć z ciała czeskiego króla wnętrzności, co miało zapobiec gniciu, i przez ponad sześć miesięcy wystawiał je na widok publiczny w Wiedniu. W następnym, 1279 roku szczątki przewieziono do Czech, aby pochować je wreszcie w praskiej katedrze św. Wita, gdzie spoczywają do dziś.
Są umieszczone pod czternastowiecznym wizerunkiem króla opisanym w sekretnym języku niemieckich historyków sztuki jako dumpf-erregt, co można przetłumaczyć jako „tępo ożywiony”. Rudolf jednak nie wziął w posiadanie królestwa czeskiego, uważając je za beznadziejną komplikację, lecz wydał swoją ostatnią niezamężną córkę za syna i dziedzica Ottokara, znanego z rozwiązłości Wacława II.
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Martyna Rady’ego pt. Habsburgowie. Jej polskie wydanie ukazało się w 2022 roku nakładem wydawnictwa Bellona.
Dzieje jednej z najważniejszych dynastii Europy
