Według części badaczy wielką piramidę w Gizie zbudowano około 2480 roku p.n.e. Zdaniem innych specjalistów – bliżej roku 2700. Podobna niepewność panuje w sprawie niemal wszystkich dat z historii starożytnego Egiptu. Winna jest rachuba lat, jaką stosowali mieszkańcy państwa faraonów. Niewiele miała ona wspólnego ze sposobem, na jaki dzisiaj liczy się upływ czasu.
Obecnie dzieje starożytnego Egiptu opisuje się zwykle w kontekście dynastii oraz odrębnych okresów państwowych. Budowa piramid przypadła na czasy Starego i Średniego Państwa. Największe i najsłynniejsze piramidy, stojące w Gizie, zbudowano za czwartej dynastii. Łącznie wszystkich dynastii miało zaś być 31, choć obecnie wiadomo, że to liczba błędna.
Reklama
Taki podział czasu nie był zresztą znany samym starożytnym Egipcjanom. Wprowadził go dopiero kapłan Manethon żyjący w III wieku p.n.e. – a więc u samego schyłku historii antycznego państwa nad Nilem.
Wcześniej Egipcjanie nie posługiwali się żadnym równie kompleksowym system rachuby. Byli oczywiście świadomi odległej historii swojej ojczyzny (w III wieku p.n.e. piramidy w Gizie miały już sporo ponad dwa milenia!), ale nie próbowali określać ile dokładnie lat minęło na przykład od początku bieżącego okresu państwowego, od początku panowania aktualnej dynastii czy tym bardziej od początku Egiptu w ogóle.
Jak Egipcjanie liczyli lata?
Upływ czasu liczono na bieżąco tylko według lat panowania faraonów. Takie czy inne wydarzenie miało więc miejsce na przykład w piątym roku rządów Dżesera (zleceniodawcy pierwszej piramidy), albo w dziesiątym roku Userkafa. Gdy zaś władca umierał, rachuba była podejmowana od nowa.
Takie podejście dzisiaj przyprawia badaczy starożytności o ogromny ból głowy. Co do zasady nie istnieją żadne zapisy, pozwalające odnieść momenty narodzin i śmierci faraonów do ciągłego kalendarza, jakim teraz się posługujemy. Dodatkowy zamęt wprowadzają jeszcze trudne do datowania i często niemal niekomentowane w źródłach okresy regencji, albo wielowładztwa i rywalizacji o tron.
Reklama
Zwodnicza rachuba czasu w kraju piramid
O skali wyzwań i tym, jak radzą sobie z nimi egiptolodzy pisze Charlotte Booth na kartach książki Jak przeżyć w starożytnym Egipcie:
By wyliczyć długość panowania danego króla archeolodzy szukają najpóźniejszej znanej daty pod rządami tego władcy. Zdarza się więc, że cała chronologia jest przesuwana, kiedy odkryta zostanie jakaś „nowa” data.
Problem potęgują rządy niepopularne, które były ignorowane – wówczas lata panowania dwóch królów dodawane są do siebie.
Dla przykładu, syn Amenhotepa III, Achenaton, był niepopularny ze względu na swoją rewolucję religijną: wyeliminował on wszystkich bogów z wyjątkiem bóstwa słonecznego Atona.
Dlatego też do rządów Horemheba, który panował pod sam koniec XVIII dynastii, wlicza się lata rządów Achenatona, Semenech-ka-Ra, Ai II i Tutanchamona, usuwając ich z historii i całkowicie myląc chronologów, którzy muszą zdecydować, czy rządził on ponad 55, czy 38 lat.
Prowadzi to nieraz do stworzenia różnych chronologii, inaczej korelujących z datami współczesnego kalendarza. Istnieją oczywiście daty, których prawdziwości jesteśmy pewni z innych źródeł. Wiemy na przykład, że Kleopatra VII zmarła w roku 30 p.n.e., a Aleksander Wielki najechał Egipt w roku 322 p.n.e.
Wszystko przed tymi datami jest niepewne, co oznacza, że współczesna konstrukcja systemu dynastycznego pozwala znacznie łatwiej zrozumieć egipską chronologię.
Reklama
Kiedy faktycznie zbudowano największą piramidę?
Na zaprowadzenie porządku w chaosie nie ma co liczyć. W nauce funkcjonuje cały czas wiele różnych chronologii, a poszczególni badacze akceptują je, odrzucają lub… tworzą nowe.
W efekcie chociażby początek rządów Chufu (Cheopsa), na którego polecenie wzniesiono wielką piramidę w Gizie, jest w świetle względnie nowej literatury datowany odpowiednio na lata: 2700 p.n.e., 2613 p.n.e., 2589 p.n.e., 2577 p.n.e., 2554 p.n.e., 2551 p.n.e. i 2480 p.n.e. I każda z tych propozycji może być prawidłowa.
Bibliografia
- Booth C., Jak przeżyć w starożytnym Egipcie, Wydawnictwo Poznańskie 2020.
- Ancient Egyptian Chronology, red. Hornung E., Krauss R., Warburton D.A., Brill 2006.
