Niepozorny dziennik żydowskiej nastolatki z Holandii stał się jednym z najsławniejszych i najbardziej wpływowych świadectw Holocaustu. Nie od razu jednak doceniono jego wartość. Niewiele brakowało, a świat nigdy nie poznałby zapisek Anne Frank.
Primo Levi, były więzień Auschwitz-Birkenau i ocalały z Holocaustu, pisał o Anne Frank, że stanowi ona swoisty symbol, uosobienie milionów ofiar Zagłady. „Ona w pojedynkę porusza nas bardziej niż wszyscy inni, którzy cierpieli tak samo, lecz ich twarze pozostały w cieniu” – stwierdził.
Reklama
Nie ulega wątpliwości, że żydowska dziewczyna z Holandii to jedna z najbardziej znanych na świecie ofiar II wojny światowej. Jej Dziennik przetłumaczono na przeszło siedemdziesiąt języków. Łącznie sprzedał się on w więcej niż 30 milionach egzemplarzy. Nigdy żadna holenderska książka nie odniosła porównywalnego międzynarodowego sukcesu.
Jedyne co po niej zostało
Losy Anne Frank i jej zapisek zostały po krótce przypomniane w przedmowie do wspomnień przyrodniej siostry– Evy Schloss. Książka ukazała się właśnie w Polsce pod tytułem After Auschwitz:
Gdy Niemcy wkroczyli do Holandii, Otto Frank, ojciec Anne, ukrył się wraz z żoną i córkami w sekretnym pomieszczeniu w biurze swojej dawnej fabryki. W sierpniu 1944 roku zostali zadenuncjowani i aresztowani przez Gestapo. Trafili do Auschwitz.
Jedynym, który przeżył zagładę, był Otto. Gdy po wojnie powrócił do Amsterdamu, ktoś przekazał mu znaleziony w kryjówce pamiętnik Anne. Celem jego życia stało się wówczas udostępnienie jej zapisków całemu światu.
Wspierała go w tym od samego początku Fritzi Geiringerdawna sąsiadka z Amsterdamu – która przeszła podobną gehennę: kryjówki, Auschwitz, strata męża i syna. Jej samej udało się przetrwać piekło obozu i ocalić córkę – Evę. Ból po śmierci bliskich, wspólne doświadczenia i praca na rzecz zachowania pamięci o Anne połączyły Fritzie i Ottona na tyle mocno, że po kilku latach się pobrali.
Reklama
Niechciana książka
Zadanie nie było łatwe, a sukces początkowo wcale nie wydawał się prawdopodobny. Otto przeredagował, ułożył, a miejscami też ocenzurował (co do dziś budzi ogromne emocje) zapiski swojej córki.
Doszedł do przekonania, ze Anne sama chciała, by dziennik ujrzał światło dzienne. Zamierzał pośmiertnie uhonorować jej życzenie i upowszechnić świadectwo, które stworzyła.
O ocenę maszynopisu poprosił przyjaciół zajmujących się literaturą. Wiadomo o poprawkach naniesionych przez dramaturga Alberta Cauverna oraz innych, anonimowych. Tekst został też oceniony przez wykładowcę dziennikarstwa i psychologii Kurta Baschwitza, który stwierdził, że Dziennik Anne Frank stanowi „najbardziej poruszające świadectwo tych czasów, z jakim się spotkałem”. Nazwał go nawet „literackim arcydziełem”.
Pomimo tak entuzjastycznej recenzji Otto Frank długo nie był w stanie znaleźć żadnego wydawcy chętnego opublikować zapiski jego córki. Gotowy maszynopis trafił do wielu holenderskich intelektualistów, zbierał kolejne pochwały, ale nikt nie był gotów inwestować w jego wydanie. Jak pisze Francine Prose w książce Anne Frank. The Book, the Life, the Afterlife:
Reklama
Żaden redaktor, który otrzymał tekst nie wyobrażał sobie, że czytelnicy mogliby chcieć kupić prywatne wspomnienia nastolatki zabitej podczas wojny. Co więcej, uważano że Holendrzy nie chcą, by przypominano im o tragediach, których tak niedawno doświadczyli.
Zapomniane zbrodnie
W imieniu Ottona Franka do wydania książki próbowała doprowadzić historyczka Annie Romein-Verschoor, ale jej starania nie przyniosły efektów. Coś ruszyło się w sprawie dopiero, gdy w działania zaangażował się także jej mąż.
Jan Romein, popularny pisarz i profesor historii na Uniwersytecie w Amsterdamie, w kwietniu 1946 roku opublikował artykuł poświęcony dziennikowi Anne Frank na łamach pisma Het Parool, do niedawna ukazującego się jako podziemna publikacja holenderskiego ruchu oporu.
Jak pisze Francine Prose, jego esej pod tytułem Głos dziecka był „jednocześnie pełen pasji i stonowany”, Romein podkreślał, że zapiski Anne Frank to „akt oskarżenia wobec bezmyślnego barbarzyństwa faszyzmu oraz zbrodni, o których jego rodacy zaczęli zapominać już w rok po zakończeniu wojny”.
Niespodziewany sukces
Dopiero szum wokół artykułu sprawił, że wydawcy sami zaczęli kontaktować się z ojcem Anne Frank. Pierwsze wydanie książki ukazało się w oficynie Contact w roku 1947 roku. Wydawca zażądał jednak usunięcia około 25 stron tekstu: zwłaszcza odniesień do menstruacji i seksualności.
Publikacja miała nakład zaledwie 1500 egzemplarzy, niewielki nawet jak na holenderskie warunki. Nikt nie spodziewał się, że odniesie sukces. A już tym bardziej, że zainteresuje się nią ktokolwiek zagranicą.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Książka po kilku latach zniknęła z rynku, ale jej umiarkowane powodzenie pozwoliło przekonać także wydawców z Niemiec i Francji (1950), a następnie – Wielkiej Brytanii oraz Stanów Zjednoczonych (1952).
W pierwszych latach Dziennik Anny Frank zyskał status prawdziwego bestsellera tylko w jednym kraju: Japonii. Jego pierwsze wydanie znalazło tam 100 000 odbiorców.
Reklama
Na zachodzie podobny sukces nastąpił dopiero po tym, jak Dziennik przeniesiono na deski Broadwayu (1955) i na srebrny ekran (1959). Jak pisze biografka Melissa Müller adaptacje te „w decydującym stopniu przyczyniły się do nadania opowieści Anne sentymentalnej, romantycznej, ale też uniwersalnej nuty”.
Przejmujące świadectwo przetrwania przyrodniej siostry Anne Frank
Bibliografia
- Anne Frank in translation, „Atlas Translations”.
- Müller Melissa, Anne Frank: The Biography, Picador 2014.
- Prose Francine, Anne Frank. The Book, the Life, the Afterlife, HarperCollins 2009.
- Schloss Eva, Bartlett Karen, After Auschwitz. Przejmujące świadectwo przetrwania przyrodniej siostry Anne Frank, Obiektyw 2020.
- Westra Hans, Inside Anne Frank’s House: An Illustrated Journey Through Anne’s World, Abrams Press 2004.
1 komentarz