Zjednoczenia Norwegii miał dokonać w drugiej połowie IX wieku Harald Pięknowłosy, syn półlegendarnego Halfdana Czarnego, króla Ringerike (południowo-wschodnia Norwegia). Gdy monarcha zmarł około 932 roku jego potomkowie przez kolejne dziesięciolecia toczyli bratobójcze walki o władzę. O ich przebiegu pisze Cezary Namirski w książce pt. Fulford-Stamford Bridge 1066.
Losy pierwszego króla Norwegii opisuje m.in. Heimskringla Snorriego Sturlusona, a także islandzkie sagi, m.in. czternastowieczna Víglundar saga. Obecnie przyjmuje się, że Harald zdołał skupić swoim ręku władzę głównie nad zachodnią częścią Norwegii, gdzie znajdowały się domniemane ośrodki władzy.
Reklama
Norwegia w czasach Haralda Pięknowłosego
Jednym z nich było osiedle Avaldsnes, w pobliżu którego zachowały się także datowane na koniec VIII wieku pochówki łodziowe pod kurhanami Grønhaug i Storhaug, interpretowane jako dowód na istnienie w tym okresie arystokracji. Głównymi przeciwnikami Haralda mieli być jarlowie Lade, którzy rządzili w regionie Trøndelag (środkowa Norwegia).
Sukcesem decydującym o powodzeniu planów Haralda Pięknowłosego miało być zwycięstwo w bitwie pod Hafrsfjord, tradycyjnie datowanej na 872 rok, które miało otworzyć drogę do zjednoczenia norweskich państewek w królestwo.
W praktyce niewiele się jednak zmieniło – Harald najprawdopodobniej nie stworzył jednolitej administracji, pozostawiając u władzy lokalnych możnych w zamian za uznanie przez nich swojej zwierzchności. Istotnym autorytetem pozostawały także things, lokalne wiece – Borgathing, gromadzący się w Børg (południowe Ostvold), Eidsivathing z Eidsvöll (Uppland) oraz Gulathing spotykający się w Gulen (Vestlandet).
Niektórzy spośród możnych, pozostający w opozycji jednoczenia Norwegii, musieli opuścić kraj, wskutek czego wzmogła się norweska kolonizacja Orkadów, Szetlandów i Islandii, którą omówimy dalej.
Reklama
Potwierdzenie tego procesu możemy odnaleźć także w materiale archeologicznym z terenu Vestland (zachodnia Norwegia), gdzie bogate wyposażenie pochówków zanika w okresie panowania Haralda – można to wytłumaczyć zubożeniem i emigracją możnych, ale także kontaktami z chrześcijaństwem i ich wpływem na praktyki pogrzebowe (podobnie jak to miało miejsce w anglosaskiej Anglii, gdzie zwyczaj składania broni w pochówkach zaniknął wraz z rozpowszechnieniem się chrześcijaństwa).
Wypędzenie Eryka Krwawego Topora
Pierwszy król Norwegii zmarł około 932 roku, jego następcą był Eryk Krwawy Topór, wzmiankowany w Kronice anglosaskiej jako syn Haralda. Według Snorriego Sturlusona miał on współrządzić w ostatnich latach życia ojca, a później w walce o władzę pokonać w bitwie braci Olafa i Sigurda, by samodzielnie objąć tron.
Na temat rządów Eryka w Norwegii wiadomo niewiele, były jednak niepopularne ze względu na okrucieństwo króla oraz jego żony Gunhildy, siostry Haralda Sinozębego. Według sag Eryk został wkrótce wygnany z królestwa, możni zaś obwołali królem Haakona, nieślubnego syna Haralda Pięknowłosego. Eryk miał udać się na Orkady, gdzie tamtejsi jarlowie uznali jego zwierzchność. (…)
Według źródeł skandynawskich Haakon I Dobry miał się wychować w Anglii, na dworze króla Athelstana, dokąd wysłał go Harald Pięknowłosy. Brak potwierdzenia ten informacji w przekazach anglosaskich podaje jednak w wątpliwość wiarygodność sag skandynawskich w tym względzie.
Pierwsze próby chrystianizacji?
Za historycznością obecności Haakona w Anglii przemawia fakt, że nawrócił się na chrześcijaństwo i podejmował wśród poddanych działania misyjne – dowodem, oprócz relacji skandynawskich, jest też to, iż pośród mnichów z Glastonbury żyjących za panowania Edgara Spokojnego (958–975) i konsekrowanych na biskupów Wilhelm z Malmesbury wymienia Sigefrida, określonego jako norwegensis episcopus.
Niewykluczone, że został on konsekrowany, aby prowadzić działalność misyjną w Norwegii, i że doszło do tego na skutek starań Haakona Dobrego. Trudno powiedzieć, jakie były rezultaty wysiłków chrześcijańskiego władcy – na podstawie źródeł można je uznać za znikome, gdyż Olaf Tryggvason i św. Olaf II musieli prowadzić na terenie Norwegii szeroko zakrojoną chrystianizację.
Reklama
Z drugiej strony praktyka wznoszenia krzyży kamiennych pojawiła się w zachodniej części Norwegii już w X wieku, co można łączyć z działalnością misyjną Haakona. Ostatecznie, jak relacjonuje Fagrskinna, władca powrócił do wierzeń swoich przodków i miał zostać pochowany według pogańskiej tradycji w kurhanie w Saemr (Lygrisfjord), odrzucając propozycję przewiezienia po śmierci swego ciała do Anglii i pochówku w obrządku chrześcijańskim.
Trzeba jednakże zauważyć, że Ágrip af Nóregskonungasögum przedstawia odmowę króla w innym świetle – uznaje, iż władca nie zasłużył na złożenie zwłok w poświęconej ziemi i żywi nadzieję, że Bóg wybaczy mu jego błędy, co każe interpretować pogański pochówek jako akt chrześcijańskiej pokuty.
P. Sawyer wysunął interesującą hipotezę, sugerując, iż powrót Haakona do wiary pogańskiej mógł być wymysłem autorów sag, aby rola władcy, który nawrócił Norwegię na chrześcijaństwo, mogła przypaść Olafowi Tryggvasonowi.
Angielski uczony argumentuje, że pogańska opozycja wobec wiary chrześcijańskiej panując ego jest toposem występującym także w historiach nawróceń innych skandynawskich władców (m.in. króla Szwecji Olafa Skötkonunga). Argumentem przeciwko takiej tezie może być jednak fakt, że apostazja Haakona została odnotowana w łacińskiej Historia Norwegiæ.
Reklama
Zwycięski powrót synów Eryka Krwawego Topora
Poważnym problemem w trakcie rządów Haakona były także próby przejęcia władzy przez cieszących się duńskim poparciem synów wygnanego Eryka Krwawego Topora. Odpierał on najazdy duńsko-norweskie, odnosząc jedno z większych zwycięstw w 955 roku pod Rastarkalv, gdzie poległ jeden z synów Eryka.
Pozostali nie poddawali się jednak i kontynuowali najazdy wspierani przez króla Danii Haralda Sinozębego, który planował osadzić na norweskim tronie władcę zależnego od siebie. W 960 lub 961 roku doszło do bitwy pod Fitjar, w której Haakon został śmiertelnie ranny.
Zwycięscy synowie Eryka Krwawego Topora przejęli władzę w Norwegii; najstarszym i najważniejszym z nich był Harald Szary Płaszcz. Zwycięstwo nad Haakonem Dobrym i pomoc duńska miały jednak swoją cenę, gdyż Harald musiał oddać królowi Danii południową prowincję Viken, prawdopodobnie uznając także jego zwierzchność.
Karen Larsen uznaje Szarego Płaszcza za pierwszego władcę, który ustanowił w Norwegii misje chrześcijańskie, jakkolwiek, jak już powiedzieliśmy, według sag pewne osiągnięcia na tym polu miał już jego poprzednik. Mimo że Duńczycy rządzili południową częścią Norwegii, a Harald Sinozęby udzielił swoim siostrzeńcom wsparcia przeciwko Haakonowi, Harald Szary Płaszcz nie zamierzał pozostawać zależnym od duńskiego protektora.
Reklama
Koniec dynastii
Jednocześnie starał się wzmocnić swoją pozycję na arenie wewnętrznej, m.in. poprzez podporządkowanie sobie prowincji Trøndelag, gdzie rządzili jarlowie z rodu Lade, formalnie uznający zwierzchność norweskiej monarchii, ale de facto niezależni.
Harald Szary Płaszcz zamordował jarla Sigurda, przejmując kontrolę nad Trøndelag. Jego syn Haakon musiał uciekać z Norwegii, otrzymał jednak wsparcie Haralda Sinozębego, który z niezadowoleniem patrzył na próby uniezależnienia północnego sąsiada.
Sojusz z Haakonem Sigurdssonem dawał królowi Danii szansę na odzyskanie wpływów w kraju północnego sąsiada poprzez osadzenie na tamtejszym tronie kolejnego zależnego od siebie władcy.
Według skandynawskich sag Harald Szary Płaszcz został zwabiony do Danii i tam zabity [około 970 roku]. Wraz z jego śmiercią dobiegło końca panowanie dynastii Haralda Pięknowłosego w Norwegii (choć, jeśli wierzyć sagom, późniejszy król Olaf Tryggvason miał być jego prawnukiem).
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Cezarego Namirskiego pt. Fulford-Stamford Bridge 1066 Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Bellona w 2021 roku.
Jedna z najkrwawszych bitew w historii Anglii
Ilustracja tytułowa: Peter Franzén wcielający się w postać Haralda Pięknowłosego w serialu Wikingowie.
