Nie da się niestety oszacować ile zamków zostało zbudowanych na ziemiach polskich w całym średniowieczu. Łatwiej zapytać o to, ile z ich istnieje do dzisiaj, choćby w szczątkowej formie. Ostatnio policzono też do czego te średniowieczne konstrukcji służą obecnie.
Niedobór i niejednoznaczność źródeł sprawiają, że liczba zamków wzniesionych w średniowieczu na obszarze Polski jest i zapewne pozostanie tajemnicą.
Reklama
Porównanie z innymi krajami środkowej Europy sugeruje, że zamków w szerokim sensie musiało stanąć nad Wisłą przynajmniej kilka tysięcy. Należy jednak mieć świadomość, że sami ludzie średniowiecza zasadniczo nie znali takiego terminu jak zamek.
Zrodził się on dopiero u schyłku epoki, zawsze był dalece niejednoznaczny. Odpowiadającymi mu łacińskimi wyrazami określano zaś zarówno potężne fortece, jak i szlacheckie domy z najprostszymi umocnieniami. Tych drugich była zaś ogromna i właściwie niemożliwa do określenia liczba.
Starczy stwierdzić, że chociażby za panowania Kazimierza Wielkiego, zapamiętanego jako władca, który „zastał Polskę drewnianą i zostawił murowaną”, zbudowano około 50 nowych, okazałych zamków państwowych.
Ale z kolei poprzedni król, Władysław Łokietek, tylko w ciągu jednej kampanii wojennej prowadzonej w Wielkopolsce spalił i zrujnował 50 zamków – tyle samo, ile jego syn wystawi przez całe swoje panowanie. Tyle, że były to nie wielkie zamczyska, ale prywatne siedziby, o dalece ograniczonych walorach obronnych.
Reklama
Ile średniowiecznych zamków przetrwało do dzisiaj?
Zgody nie ma także co do tego, ile zamków przetrwało w Polsce do dzisiaj, choćby w formie ruin. Bohdan Guerquin, autor klasycznej pracy Zamki w Polsce z 1974 roku, wyliczył ich 460. Do Leksykonu zamków w Polsce z 2001 roku trafiło z kolei 500 budowli.
Kastellolog, a więc właśnie znawca zamków, dr Tomasz Ratajczak, którego poprosiłem o komentarz w tej sprawie, twierdzi, że oba szacunki są zapewne zaniżone. Jego zdaniem śladów po zamkach można by naliczyć ponad 600, choć wciąż brakuje wiążącej i kompleksowej listy wszystkich.
Dla porównania historycznych dworów, głównie szlacheckich, zachowało się nad Wisłą 2700, a pałaców, czyli luksusowych rezydencji nieobronnych, około 2000. Oczywiście wiele z nich w szczątkowym stanie.
Do czego dzisiaj służą polskie zamki?
Tylko część zamków da się odnaleźć w oficjalnym rejestrze zabytków. Jego zawartość przenalizowały ostatnio Angelika Jasion i Jolanta Latosińska w pracy Zamki, pałace i dwory w Polsce – rozmieszczenie i obecne wykorzystanie.
Reklama
Z danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa wynika, że 43% tych zewidencjonowanych to obecnie ruiny. Na temat 20% brakuje wiadomości, natomiast 37% pełni jakąś funkcję.
Spośród tych ostatnich najwięcej działa jako muzea, inne instytucje kultury lub przynajmniej jest udostępniana do zwiedzania (łącznie 31%). W 10% są hotele i restauracje, w 4% instytucje publiczne, a 12% stanowi teren prywatny. O 36% nie ma szczegółów.
Historia średniowiecza, jakiej jeszcze nie było
Powyższy artykuł powstał na podstawie najnowszej książki Kamila Janickiego pt. Średniowiecze w liczbach. Dowiedz się więcej na Empik.com.
