Zesłanie do Auschwitz dla dziesiątek tysięcy Polaków zakończyło się z wyrokiem śmierci. Zdarzały się jednak sytuacje, gdy udawało się kogoś wyciągnąć z tego piekła na ziemi. Tak właśnie było w przypadku aktora i reżysera Zbigniewa Sawana. Swoje ocalenie zawdzięczał między innymi słynnej koleżance po fachu Inie Benicie. Przedwojenna gwiazda przypłaciła podjęte starania oskarżeniami o kolaborację.
Po tym, jak w marcu 1941 roku polskie podziemie zlikwidowało współpracującego z Niemcami amanta filmowego Igo Syma, na środowisko artystyczne Warszawy spadły szeroko zakrojone represje. Wśród aresztowanych znalazł się również znany aktor teatralny i filmowy Zbigniew Sawan.
Reklama
Wyrozumiała żona
W drugiej połowie lat 30. Sawan nie tylko grał, ale też prowadził wspólnie z żoną, Marią Malicką, teatr. Para rozstała się jednak w 1938 roku (rozwód wzięli dopiero po wojnie), ponieważ aktor związał się z Lidią Wysocką – kolejną koleżanką po fachu.
Niezależnie od prywatnych uraz, Malicka nadal troszczyła się o niewiernego męża. Gdy tylko dobiegły ją słuchy o tym, że Niemcy w miesiąc po aresztowaniu wysłali Sawana do Auschwitz, zaczęła starać się o jego uwolnienie.
Z pomocą przyszła jej nowa partnerka męża, która zresztą sama po śmierci Syma spędziła pewien czas na Pawiaku. Wsparcie okazała też jedna z największych gwiazd przedwojennego kina – Ina Benita. Aktorka od lat przyjaźniła się z Sawanem oraz jego żoną, dlatego zamierzała poruszyć niebo i ziemię, aby wyciągnąć mężczyznę z obozu.
Kontakty Iny Benity
Jak pisze Marek Teler w książce Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci: „Po wywiezieniu aktora Benita pocieszała zrozpaczoną Wysocką, a jednocześnie razem z Malicką chodziła po niemieckich urzędach w poszukiwaniu sposobu na uwolnienie Sawana”.
Reklama
Gwiazda, która w trakcie okupacji występowała na deskach koncesjonowanego przez Niemców Teatru Komedia, znała kilku prominentnych okupacyjnych urzędników. Nieraz spotykała ich na imprezach organizowanych przez dyrektora teatru Józefa Artura Horwatha.
Teraz postanowiła wykorzystać swoje kontakty. Udała się do biura jednego z Niemców i jak pisze Marek Teler zrobiła na nim „piorunujące wrażenie. Podobała mu się zresztą od momentu, gdy zobaczył ją w mieszkaniu dyrektora Komedii”.
Starania zwieńczone sukcesem
Ina Benita, która doskonale zdawała sobie sprawę z wpływu, jaki miała na zauroczonych jej urodą mężczyzn „oznajmiła zdziwionemu urzędnikowi, że wyprawia w mieszkaniu swojej przyjaciółki Lidii Wysockiej w Chyliczkach przyjęcie na jego cześć”. Rzecz jasna wcześniej ustaliła plan działania z partnerką Sawana. Wysocka po latach wspominała:
Ze zrozumiałych względów musiało się to odbyć w wielkiej tajemnicy, ostrożnie; i dlatego pomyślałyśmy z Benią właśnie o miejscu poza Warszawą. Chętnie się zgodził. A on zachwycony i pijany dziękował nam, że ma takich wspaniałych przyjaciół.
Malicka również nie próżnowała. Wykorzystując kontakty Horwatha, z którym dobrze się znała, chodziła od urzędu do urzędu. Wreszcie po ośmiu miesiącach starania przyniosły zamierzony efekt. Niemcy wypuścili Sawana z Auschwitz.
W tym miejscu warto podkreślić, że w początkowym okresie funkcjonowania obozu takie przypadki nie były rzadkością. Z zachowanej dokumentacji wynika, że okupant uwolnili łącznie blisko 1600 polskich więźniów politycznych.
Wszystko ma swoją cenę
Ocalenie Sawana miało jednak wymierną cenę. Jak czytamy na kartach książki Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci:
To właśnie w 1941 r. zaczęły krążyć plotki dotyczące współpracy Marii Malickiej i Iny Benity z Niemcami. Znajomi z aktorskiego środowiska widzieli je wchodzące i wychodzące z niemieckich urzędów, a dodatkowo Ina przychodziła wieczorami do mieszkania Horwathów, w którym roiło się od niemieckich oficerów i konfidentów gestapo.
Reklama
Prawda wyglądała jednak zupełnie inaczej. W tym czasie Benita współpracowała z kontrwywiadem polskiego podziemia i pomagała rozpracowywać kolaborujących z wrogiem aktorów. Wśród nich był również Igo Sym. Malicka zaś zajmowała się kolportażem konspiracyjnej prasy.
AK-torzy kontra kolaboranci
Bibliografia
- Marek Teler, Zagadka Iny Benity. AK-torzy kontra kolaboranci, Bellona 2021.
