Nowogród Wielki przez ponad 300 lat cieszył się niezależnością i renomą jednego z najważniejszych ośrodków na Rusi. Kupiecka republika straciła swój unikalny status dopiero w XV wieku, pod naporem Iwana III Srogiego. Historia mogłaby jednak potoczyć się zupełnie inaczej, gdyby nie zdradziecka postawa polskiego króla.
W sferze polityki zagranicznej [Nowogrodu Wielkiego] ważnym czynnikiem były stosunki z Litwą. Trwające od drugiej połowy XIII w. konflikty zakończyły się podpisaniem w 1326 roku układu pokojowego, który czynił z Litwinów sojuszników Nowogrodzian i zabezpieczał ich przed zagrożeniem ze strony Szwedów. W przyszłości Litwa stanie się też ważnym sprzymierzeńcem w zmaganiach z Moskwą.
Reklama
Koniec lawirowania między Rurykowiczami
Kwestią, która w ostatecznym rozrachunku zadecydowała o losach Nowogrodu Wielkiego, były jego stosunki z Moskwą. Zwycięstwo Dymitra Dońskiego (1359–1389) w 1380 roku nad Tatarami na Kulikowym Polu przyczyniło się do tego, że w rękach jego następców znalazł się dziedziczny tytuł wielkoksiążęcy.
Tym samym przestały istnieć dla Nowogrodzian możliwości lawirowania między Rurykowiczami, pretendującymi do zwierzchności nad całą Rusią (np. między książętami twerskimi i moskiewskimi). W tej sytuacji mieszkańcy grodu nad Wołchowem, chcąc zachować jego niezależność, zmuszeni byli szukać sojuszników wśród wrogów Moskwy (m.in. na Litwie i w Polsce).
Już w 1386 r. notujemy moskiewską wyprawę na Nowogród Wielki. Zagrożenie ze strony tamtejszych władców wymusiło na Nowogrodzianach konieczność wzmocnienia obronności i wzniesienia w latach 1372–1392 pasa umocnień. Nastąpiła również konsolidacja środowiska bojarskiego i przeprowadzono reformy związane z zarządzaniem miastem (szerzej piszemy o tym w rozdziale następnym).
W pewnym sensie odpowiedzią na te działania możnych było wystąpienie w 1418 r. szerokich kręgów Nowogrodzian pod wodzą niejakiego Stiepana. Powstanie stłumiono. Podjęto również kolejne reformy administracyjne, mające zabezpieczyć pozycje bojarów.
<strong>Przeczytaj też:</strong> Kiedy Kraków dostał prawa miejskie? Oficjalna data jest z całą pewnością fałszywaWyraz niezadowolenia pozostałych mieszkańców z tej sytuacji znaleźć można w źródłach. Pojawiają się w nich słowa krytyki wobec możnych i stwierdzenia w rodzaju: „nie ma już prawdy i sprawiedliwego sądu”.
Ekspansja Moskwy
Lata pięćdziesiąte XV w. przyniosły zaostrzenie stosunków z Moskwą, którego szczególnie widocznym przejawem była wyprawa Wasyla II Ślepego (1425–1462) na Nowogród Wielki w 1456 r. Nieco ponad dwadzieścia lat później Iwan III Srogi zadał republice ostateczny cios.
Reklama
Przestała ona formalnie istnieć 15 stycznia 1478 r., a jej ziemie zostały podporządkowane wielkiemu księciu moskiewskiemu. Stało się to w konsekwencji realizowanej przez niego idei „scalania ziem ruskich”.
Koncepcji tej zdecydowanie przeciwni byli nowogrodzcy bojarzy. W latach sześćdziesiątych XV w. funkcjonowało wśród nich silne stronnictwo prolitewskie, w którym przywódczą rolę odgrywali przedstawiciele rodziny Boreckich, na czele z Martą Borecką, wdową po posadniku i jej synem Dymitrem, również pełniącym ten urząd. Liczyli oni na wsparcie ze strony króla polskiego i wielkiego księcia litewskiego Kazimierza Jagiellończyka (1447–1492).
Kazimierz Jagiellończyk nie dotrzymuje słowa
W 1470 r. władzę w Nowogrodzie Wielkim powierzono przebywającemu na Litwie księciu Michałowi III Olelkowiczowi (1470–1471), prawnukowi władcy litewskiego Olgierda (1345–1377). Wyraził na to zgodę Kazimierz Jagiellończyk, który w 1471 r. zobowiązał się jednocześnie do udzielenia Nowogrodzianom wsparcia zbrojnego.
Sojusz ten stał się pretekstem do zorganizowania przez Iwana III Srogiego wyprawy zbrojnej na republikę. Kazimierz nie wywiązał się ze swoich obietnic, czego konsekwencją była klęska wojsk nowogrodzkich nad rzeką Szelonią 14 lipca 1471 r. i dotkliwe straty (ok. 12 tysięcy poległych i 2 tysiące wziętych do moskiewskiej niewoli).
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Iwan III kazał stracić m.in. syna Marty Boreckiej, Dymitra. Ją samą oszczędzono. Miasto zostało zdobyte miesiąc później. Pozwolono mu jednak zachować okrojoną samodzielność. Mimo tej brutalnej lekcji, w Nowogrodzie Wielkim nadal silne były antymoskiewskie nastroje i nadzieje na wsparcie króla Kazimierza, który próbował budować koalicję przeciwko Iwanowi III, sprzymierzając się z Achmatem (1463–1481), chanem Wielkiej Ordy.
Ostateczna utrata niezależności
Jej działania nie przyniosły pozytywnych skutków. W tej sytuacji książę moskiewski zdecydował się na ostateczne podporządkowanie niepokornego ośrodka. Zorganizował kolejną wyprawę na miasto, zakończoną jego zajęciem (1478 r.). Władzę w pokonanym Nowogrodzie Wielkim sprawowali odtąd wielkoksiążęcy namiestnicy. Wiec został zlikwidowany, a wiecowy dzwon, symbol niezależności republiki nowogrodzkiej, wywieziono do Moskwy.
Wielebojarskich rodzin pozbawiono majątków, a część – przesiedlono w głąb państwa moskiewskiego. Wśród zesłańców znalazła się i Marta Borecka (zmarła tam w niejasnych okolicznościach). Nowogrodzianie osiedlili się w miejscu, które nazwano Łubianka. W 1494 r. Iwan III rozkazał zlikwidować kantor Hanzy nad Wołchowem i skonfiskować znajdujące się w nim towary.
Blisko sto lat po podporządkowaniu Nowogrodu Wielkiego Moskwie doszło do wydarzenia, które przyniosło miasto ostateczną zagładę. Śmiertelny cios zadał mu Iwan IV Groźny.
Reklama
Polecamy
Tytuł, lead i śródtytuły pochodzą od redakcji. W celu zachowania jednolitości tekstu usunięto przypisy, znajdujące się w wersji książkowej. Tekst został poddany obróbce redakcyjnej w celu wprowadzenia większej liczby akapitów. Cytat wstępny z Powieści minionych lat został skrócony.
3 komentarze