Wielka piramida w Gizie, wzniesiona ponad 4500 lat temu dla faraona Cheopsa, bardzo długo nie miała sobie równych. W całej epoce starożytnej nie powstała żadna równie wysoka konstrukcja. Podobnie było przez niemal całe średniowiecze. Jaka budowla wreszcie pobiła antyczny rekord?
Przez większość średniowiecza nieodłączną cechą europejskiej architektury była jej względna przysadzistość. Wraz z upadkiem zachodniego cesarstwa rzymskiego na długo zarzucono konstrukcję wielopiętrowych budowli mieszkalnych.
Reklama
Nawet w miastach przez stulecia domy były zwykle parterowe czy piętrowe. Także pałace w średniowieczu tylko z rzadka pięły się wyraźnie wyżej.
Najwyższe wieże zamkowe średniowiecza
Znaczenie wysokości doceniano w przypadku gmachów obronnych. Również to nie były jednak struktury o imponujących gabarytach. Na przykład na polskim Wawelu najwyższa wieża, Lubranka wzniesiona w połowie XV stulecia, mierzyła (i wciąż mierzy) nieco ponad 40 metrów.
Ogółem za najwyższą wieżę zamkową z epoki średniowiecznej uważa się donżon Chateau de Coucy we francuskiej Pikardii. Ma on 55 metrów wysokości.
Gotycka rewolucja budowlana
Przełom potrzebny, by wznieść się wyraźnie wyżej nastąpił dopiero w XII stuleciu. Nowe tendencje w architekturze, umownie obdarzane etykietą „stylu gotyckiego”, sprawiły, że zaczęto, dużo bardziej niż przez wcześniejsze pokolenia, cenić strzelistość.
Reklama
Zwłaszcza w budownictwie sakralnym modne i oczekiwane stały się gmachy wyraźnie „pnące się” ku niebu, a przez to ponoć trafniej symbolizujące kontakt z boskością.
Co nawet ważniejsze, nowe innowacje techniczne – jak choćby łęki przyporowe – w ogóle pozwoliły wówczas myśleć o tworzeniu naprawdę wielkich gmachów.
Ogółem od pełnego średniowiecza aż do rewolucji przemysłowej najwyższymi budowlami w Europie były nieodmiennie kościoły, w tym głównie świątynie naczelne, a więc katedry.
I to dopiero gotycka rewolucja budowlana sprawiła, że po niespełna 4000 lat na świecie powstały pierwsze konstrukcje wyższe od wielkiej piramidy w Gizie. Sławny grobowiec faraona Chufu (Cheopsa) obecnie ma 138,5 metra, ale pierwotnie był nieco większy. Przyjmuje się, że mierzył 146,6 metra.
Reklama
Dlaczego tak trudno powiedzieć, który średniowieczny budynek był najwyższy?
Nawa żadnego średniowiecznego kościoła nie osiągnęła nigdy aż takich gabarytów. Zaczęto natomiast wznosić iglice o wysokości porównywalnej z piramidą Cheopsa.
Nie jest jasne, która ze średniowiecznych wież jako pierwsza pobiła rekord starożytnych Egipcjan. To zagadnienie, które bardzo rzadko przewija się w fachowej literaturze. Zwykle pisze się o nim w publikacjach o różnych ciekawostkach i sekretach historii, których rzetelność budzi uzasadnione wątpliwości. Często też można odnieść wrażenie, że autorzy po prostu bezrefleksyjnie przytaczają skąpe szczegóły zaczerpnięte z Wikipedii.
Problem z odpowiedzią wynika nie tylko z braku badań i zainteresowania naukowego, ale też z niedoboru źródeł. Gotyckie innowacje pozwoliły wznosić olbrzymie wieże. Ale nie gwarantowały jeszcze ich trwałości. Rekordowe konstrukcje albo nie były kończone, albo ulegały katastrofom na skutek błędów budowlanych, albo wreszcie waliły się pod wpływem żywiołów. Żadna z wież, które miały prześcignąć piramidy nie dotrwała do naszych czasów.
Natomiast liczby i detale podawane w średniowiecznych kronikach nie są pewne. Ich autorzy niekoniecznie grzeszyli precyzją, a poza tym posługiwali się różnymi systemami miar, które dzisiaj trudno porównywać.
Czy francuska katedra była wyższa od piramidy Cheopsa?
Giovanni Solari, profesor inżynierii strukturalnej na uniwersytecie w Genui, pisze, że piramida Cheopsa została przewyższona po raz pierwszy w roku 1290, gdy ukończono budowę iglicy katedry w Beauvais w północnej Francji. Pięła się ona ponoć na wysokość 153 metrów.
Przedsięwzięcie nie było łatwe: w trakcie budowy, w roku 1284, chór i wieża zawaliły się ze szczętem, niwecząc ogromną część pracy. Seong-Woo Hong, profesor archeologii z uniwersytetu w Kyungwoon, wyraża opinię, że powodem była niewłaściwa konstrukcja łęków przyporowych, niezdolna oprzeć się sile wiatru, rosnącej wraz z wysokością.
Reklama
Pomimo katastrofy nie zarzucono projektu. Wieża powstała, choć data podana przez Solariego budzi wątpliwości. Z innych publikacji można wyciągnąć wniosek, że naprawy znalazły się na ukończeniu chyba nie w roku 1290, ale dopiero… około 1569. A już w roku 1573 świeżo ukończona konstrukcja znów się zawaliła i więcej nie próbowano jej naprawiać.
Najwyższa budowla średniowiecza
Najprawdopodobniej rekord piramid został pobity po raz pierwszy jednak nie we Francji, lecz w Anglii. Profesor historii sztuki Robert Bork pisze na kartach książki Great Spires, że na przełomie XII i XIII wieku podjęto tam nawet nie jeden, ale dwa monumentalne projekty.
W obu przypadkach wznoszono nie wieże z cegły czy kamienia, lecz z drewna. Były to więc konstrukcje lżejsze, zdolne lepiej opierać się naporowi wiatru.
Wieża katedry świętego Pawła w Londynie, ukończona w 1221 roku, miała, jak podaje Bork, około 135 metrów. Zawaliła się dopiero w 1561 roku w następstwie burzy.
Reklama
Nawet wyższa okazała się wieża w Lincoln, położonym około 200 kilometrów na północ od stolicy. Na polecenie biskupa Dalderby’ego w 1307 roku zaczęto podwyższać kamienną konstrukcję już istniejącej wieży. Jej drewniana nadbudowa miała w 1311 roku osiągnąć wysokość 160 metrów. W ten sposób stała się pierwszą budowlą wyższą od piramid w dziejach.
Istniała do roku 1548. Nie przetrwał jednak żaden jej obraz, rysunek czy nawet szczegółowy opis, pozwalający zrekonstruować jak dokładnie wyglądała.
***
Barwny obraz tego, jak niezwykły wysiłek wiązał się z budową średniowiecznych świątyń gotyckich i jak fascynujące historie mogły rozgrywać się w tle takiego przedsięwzięcia znajdziecie na kartach nowej powieści Bena Hopkinsa pt. Katedra (Dom Wydawniczy Rebis 2023).
Bibliografia
- Bork R.O., Great Spires: Skyscrapers of the New Jerusalem, Abt. Architekturgeschichte 2003.
- Hong S.-W., The Analysis of the Collapse of the Tallest Gothic Cathedral, „CTBUH Papers”, 2004.
- Prak M., Mega-structures of the Middle Ages: Construction of Religious Buildings in Europe and Asia, c.1000-1500, „Journal of Global History”, t. 6 (2011).
- Solari G., Wind Science and Engineering. Origins, Developments, Fundamentals and Advancements, Springer 2019.
