Pierwsze roczniki, notujące na bieżąco ważne fakty z dziejów kraju i dynastii, zaczęto spisywać w państwie Piastów dopiero w drugiej połowie X wieku, po przyjęciu chrztu przez Mieszka I. Najstarsza kronika, zawierająca szerszy kontekst zdarzeń, powstała znacznie później, na początku wieku XII. I to w niej po raz pierwszy padło imię księcia, od którego miały się zacząć rządy Piastów w Wielkopolsce.
W odniesieniu do najstarszych dziejów dynastii Piastów tylko jedno źródło ma jakikolwiek pozór prawdopodobieństwa.
Reklama
Kronika anonimowego, obcego autora nazywanego umownie Gallem, powstała niedługo po roku 1100. Kolejna, już lokalna, kronika Wincentego Kadłubka niemal sto lat później. A więc łącznie ćwierć tysiąclecia po chrzcie Mieszka I.
Także data powstania kroniki Galla była już bardzo oddalona od samych początków polskiej dynastii. Dziejopis tworzył w otoczeniu dworu Bolesława Krzywoustego – a więc prapraprawnuka Mieszka I. Trudno się dziwić, że o zamierzchłych czasach mógł przekazać głównie legendy lub puste literackie frazesy.
Gall przedstawił na poły mityczny obraz chrystianizacji kraju. Cofnął się też dalej w przeszłość. Podał, że protoplastą rodu panującego był niejaki Chościsko, jego synem Piast, zaś wnukiem – Siemowit. I to właśnie ostatni z wymienionych mężczyzn miał być zarazem pierwszym członkiem familii, który sięgnął po władzę książęcą.
Popiel pożarty przez myszy
Kronikarz twierdził, że z powodu wielkiej „zacności” i z woli niebios młody Siemowit został „ustanowiony księciem Polski”. Oczywiście aby rzecz się dokonała, musiał zepchnąć w cień poprzednią władzę. Dziejopis informował o tym krótko:
Reklama
[Siemowit] Popiela wraz z potomstwem doszczętnie usunął z królestwa. Opowiadają też starcy sędziwi, że ów Popiel wypędzony z królestwa tak wielkie cierpiał prześladowanie od myszy, iż z tego powodu przewieziony został przez swoje otoczenie na wyspę, gdzie tak długo w drewnianej wieży broniono go przed owymi rozwścieczonymi zwierzętami, które tam przepływały, aż opuszczony przez wszystkich dla zabójczego smrodu [unoszącego się z] mnóstwa pobitych [myszy], zginął śmiercią najhaniebniejszą, bo zagryziony przez [te] potwory.
Poza tą barwną legendą Gall Anonim był w stanie napisać o rządach Siemowita tylko jedno zdanie.
Osiągnąwszy godność książęcą, młodość swą spędzał nie na rozkoszach i płochych rozrywkach, lecz oddając się wytrwałej pracy i służbie rycerskiej zdobył sobie rozgłos zacności i zaszczytną sławę, a granice swego księstwa rozszerzył dalej, niż ktokolwiek przed nim.
Po tym stwierdzeniu następowała już historia książęcego syna i następcy, Lestka.
Ile jest prawdy w historii Siemowita?
Wśród historyków zdecydowanie przeważa opinia, że sama postać Siemowita nie została zmyślona. Niemal na pewno w tradycji rodowej przechowano autentyczne imiona dalekich antenatów, które miały potwierdzać słuszność piastowskich praw do tronu. Ale już wszystkie konkrety przytaczane przez Galla należy uznać za dalece wątpliwie.
Reklama
Wprawdzie da się wskazać zwolenników tezy, zgodnie z którą faktycznie istnieli jakiś Popiel i ród Popielidów, ale już sama legenda o pożarciu złego księcia przez myszy wcale nie miała lokalnych korzeni.
Jak wyjaśniałem swego czasu w książce Damy ze skazą, miała ona genezę niemiecką i dotarła nad Wisłę zapewne dopiero w wieku XI, wraz z Rychezą Lotaryńską, wydaną za Mieszka II Lamberta.
Siedziba pierwszego księcia z rodu Piastów
Co do opisu rządów Siemowita, jest tak schematyczny, że nie ma nawet sensu doszukiwać się w nim jakiegokolwiek autentycznego trzonu. Gall jasno pokazywał, że nie jest w stanie stwierdzić nic ponadto, że Siemowit był człowiekiem sukcesu… bo musiał nim być, jako jeden z protoplastów potężnego rodu.
Dzisiaj dodatkowe wnioski można wyciągać jeszcze z danych archeologicznych. Najstarsze ślady grodów ostrożnie wiązanych z Piastami datuje się na drugą połowę IX wieku. Około 865 roku powstał Giecz. To właśnie mogła być pierwotna siedziba lokalnego watażki czy też wodza o imieniu Siemowit.
Bibliografia
- Banaszkiewicz J., Podanie o Piaście i Popielu. Studium porównawcze nad wczesnośredniowiecznymi tradycjami dynastycznymi, Warszawa 1986.
- Buko A., Ośrodki centralne a problem najstarszego patrymonium Piastów, „Archeologia Polski”, t. 66 (2012).
- Janicki K., Damy ze skazą, Kraków 2016.
- Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004.
- Kara M., Archeologia o początkach państwa Piastów. Nowe aspekty i wyniki badań [w:]Tradycje i nowoczesność. Początki państwa polskiego na tle środkowoeuropejskim w badaniach interdyscyplinarnych, red. H. Kóčka-Krenz, M. Matla, M. Danielewski, Poznań 2016.
Wczesna Słowiańszczyzna i początki Polski w fabularnym ujęciu
