Patriarchat był normą dla starożytnych Greków. Bardzo mocno odbijało się to na relacjach damsko-męskich. Społeczeństwo opierało się bowiem na podwójnych standardach. O tym, jak Hellenowie traktowali swoje żony pisze profesor Robert Garland w książce pt. Jak przeżyć w starożytnej Grecji.
Musicie po prostu zaakceptować fakt, że wasi mężowie będą prowadzili kompletnie niezależne życie, w tym będą uprawiać seks z wybranymi przez siebie kobietami, o ile te nie są wolno urodzone. Jak już wspominałem, greckie społeczeństwo opiera się na podwójnych standardach.
Reklama
Mąż mógł zabić kochanka żony
Cudzołożnik, który nie zostanie przyłapany in flagrante delicto, ale uznany winnym przez sąd, będzie musiał jedynie zapłacić grzywnę skrzywdzonemu mężowi. Jego przewina będzie uznawana za mniejszą od winy kobiety z przyczyn, które wyjaśnię za moment. Kobieta uznana za winną cudzołóstwa zostanie odsunięta od udziału we wszystkich publicznych formach kultu.
Nie wiadomo, czy zakaz obejmuje także kult bóstw domowych. Nie będzie wolno jej też nosić biżuterii, co oznacza, że wszyscy będą znali jej winę. Jeżeli złamie to prawo i założy biżuterię, każdy, kto ma ochotę – tak sformułowano to w prawie – może rozedrzeć jej szaty i ją pobić.
Cudzołóstwo uznawane jest za przestępstwo cięższe niż gwałt. Jest tak dlatego, że cudzołóstwo może doprowadzić do urodzenia potomka, którego mąż uzna za swego biologicznego dziedzica. Gdy zaś dojdzie do gwałtu, mąż wie, że potomstwo zrodzone z tego aktu nie jest jego.
Reklama
Żona nie mogła odejść od męża
Prostytutki, nazywane pornaj, są łatwo dostępne, a nagabywanie nie jest przestępstwem. Domy publiczne wspierają kasę państwową, płacąc odpowiedni podatek. Można też prostytuować własną córkę, jeśli tak postanowicie, nie wolno jednak prostytuować syna. Jeśli to uczynicie, czeka was surowa kara. W dodatku z syna zdjęty zostanie prawny obowiązek utrzymywania was na stare lata.
Jako że natura ludzka jest, jaka jest, muszą istnieć żony czyniące mężom wyrzuty z powodu niewierności, choć żona nie ma możliwości żądania rozwodu z powodu maltretowania psychicznego czy fizycznego.
Gdy żona męża stanu i wodza imieniem Alkibiades próbowała od niego odejść, ten zawlókł ją z powrotem do domu za włosy, w ten sposób publicznie ją upokarzając. Często zastanawiam się, czy Penelopa powiedziała parę słów Odyseuszowi po jego powrocie w sprawie jego miłostek. Mam taką nadzieję.
Asymetryczne związki
Twój mąż jest zapewne starszy o co najmniej dziesięć lat. Choć nie znamy dokładnego zakresu wieku odpowiedniego do małżeństwa, zdaje się on wynosić od 17 do 35 lat dla mężczyzny i od 13 do 25 lat dla kobiety. Podczas gdy mężczyzna może swobodnie zawierać kontrakt małżeński od 18 roku życia, kobieta niezależnie od wieku może uczynić to jedynie z woli swego ojca lub prawnego opiekuna.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Grecy nie widzą nic złego w tym, co nazwalibyśmy głęboko asymetrycznym związkiem. Wręcz przeciwnie, chwalą go. Zważywszy na różnicę wieku pomiędzy mężem a żoną, musicie spodziewać się pewnego stopnia paternalizmu ze strony waszego męża.
Pewien zmyślony człowiek imieniem Ischomachos w traktacie Ksenofonta stwierdza, że nie był w stanie prowadzić ze swą żoną rozsądnej rozmowy, póki jej nie „okiełznał”, co, jak sądzę, oznacza zdyscyplinowanie jej do zachowań uznanych przez niego za pożądane.
Reklama
Gdy już Ischomachos dokonał tego dzieła, zdołał wyjaśnić żonie obowiązki pani domu. Stary dziad zabraniał jej się malować, ale utrzymywała zdrową cerę, gniotąc ciasto i składając pościel.
Przemoc domowa musi mieć miejsce, choć nie wiemy, jak jest częsta i jak poważna. Gdy Lizystrata, tytułowa bohaterka sztuki Arystofanesa, krytykuje to, jak mężczyźni prowadzą wojnę, jej mąż syczy: „Wracaj do kądzieli, kobieto, albo podbiję ci oko”.
Spartanki i biedne miały więcej swobody
Jeśli mieszkacie w Sparcie, zapewne będziecie wychodziły za mąż nieco później i będzie między wami mniejsza różnica wieku. W efekcie mężowie będą traktować was jako bardziej równe sobie.
Nie dziwi więc fakt, że Spartanki słyną z silnej woli, niezależności i zdecydowanych sądów. Są jedynymi Greczynkami, o których wiemy, że mogły posiadać własny majątek. (…)
Reklama
Ironią losu jest fakt, że jeśli wasi mężowie są biedni, zapewne będziecie miały więcej swobody, niż gdyby byli bogaci. Jako żony biedaków będziecie musiały wychodzić albo do pracy zarobkowej, albo do czynności rutynowych, takich jak przynoszenie wody z publicznej fontanny lub studni. „Któż może zabronić żonom biedaków wychodzenia wedle woli?”, zapytywał Arystoteles, zapewne z nutą irytacji.
Codzienne dźwiganie do domu wiader pełnych wody będzie więc okazją do spotkań z kobietami o podobnej do waszej pozycji społecznej.
Źródła spisane przez mężczyzn
Choć organizacja greckiego społeczeństwa umieszcza kobiety na marginesie lub zupełnie poza nawiasem życia publicznego, nie powinniśmy zakładać, że są one potulne i niewykształcone. By ponownie zacytować Medeę: „Tu i tam można znaleźć jedną czy dwie kobiety, które nie są kompletnymi ignorantkami”.
Imponująca liczba zdecydowanych, mocnych kobiet w dramatach – Antygona, Klitajmestra, Hekuba, Lizystrata, Medea i Fedra – świadczy o tym, że przynajmniej niektóre greckie kobiety nie dawały sobą pomiatać. Takie postaci mogą stanowić wyjątek, jednak na pewno oparte są na przykładach z życia.
Czy wszystko to oznacza, że nie istnieje prawdziwa miłość pomiędzy mężem a żoną i że szczęście małżeńskie jest nieosiągalne? Nie sposób odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ nie znamy żadnej relacji męża czy żony na temat ich związku. W literaturze z tego okresu nie znajdziemy romansów, nie zachowały się też żadne listy miłosne.
Mamy jedynie ogólnikowe relacje napisane przez mężczyzn w kontekstach fikcyjnych lub filozoficznych. Jeden z traktatów Plutarcha – moralisty i biografa – mówi wiele o znaczeniu „jedności myśli” pomiędzy małżonkami. Kusi więc sugestia, że jego pogląd był podzielany przez wiele starożytnych par. Pewności jednak osiągnąć nie jesteśmy w stanie.
Przeczytaj również o tym ile zarabiały prostytutki w starożytnej Grecji?
Reklama
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Roberta Garlanda pt. Jak przeżyć w starożytnej Grecji. Jej polskie wydanie ukazało się w 2022 roku nakładem Wydawnictwa Poznańskiego. Tłumaczenie Jan Szkudliński.
Podróż do Grecji inna niż wszystkie
