Rzym, choć nazywano go Wiecznym Miastem, stracił rangę faktycznej stolicy na długo przed jego upadkiem. Już od 293 roku za główny ośrodek w zachodniej części imperium rzymskiego uchodził Mediolan. Także ta rezydencja cesarska miała jednak poważne wady. W obliczu wielkiego zagrożenia dwór przeniesiono więc do Rawenny.
W styczniu 395 roku dziesięcioletni Honoriusz został władcą zachodniego cesarstwa rzymskiego ze stolicą w Mediolanie, gdzie faktyczną kontrolę objął jego opiekun i bardzo skuteczny wódz (magister militum) Stylichon. (…)
Reklama
[Wkrótce] na cesarski dwór w Mediolanie dotarła wieść, że Alaryk, król Wizygotów, spustoszył Grecję i szykuje się do inwazji na Italię. Do 401 roku przeprawił się przez Alpy Julijskie (na wschodnim skraju łańcucha) i obległ Akwileję. Stamtąd pociągnął dalej, by zimą przełomu lat 401–402 stanąć pod Mediolanem, zdobywszy po drodze wiele miast.
Stylichon pokonał Gotów latem 402 roku (chociaż Alaryk zbiegł z większością swojej jazdy), po czym poradził Honoriuszowi, że mądrze byłoby przenieść dwór z Mediolanu do bezpieczniejszego ośrodka. To wtedy właśnie Rawenna została uznana za odpowiednią rezydencję dla władców zachodniej części cesarstwa rzymskiego. (…)
Złota brama
Mury Mediolanu były zbyt długie, by skutecznie go bronić, podczas gdy położenie Rawenny wśród bagien, jezior i dopływów ujścia Padu zapewniało jej naturalną ochronę, wzmacnianą dodatkowo przez solidne fortyfikacje; miała ona też, poprzez pobliski port Classis (dzisiejsze Classe), bezpośredni dostęp do Konstantynopola oraz do zasobów kupieckich ośrodków wschodniej części Morza Śródziemnego. (…)
Zbudowana w II wieku p.n.e. na piaszczystych łachach wystających ponad okoliczne wody, Rawenna odtwarzała typowy układ kwadratowego garnizonu, quadrata romana. Uchodziła za bezpieczne miasto, gdzie można było ulokować wybitnych jeńców lub uchodźców. (…)
Reklama
W 43 roku n.e. cesarz Klaudiusz zbudował okazały wjazd do miasta, Złotą Bramę, datowaną na podstawie jego inskrypcji. Budowla ta została zburzona w XVI wieku, ale zachowane rysunki dają wyobrażenie o jej wspaniałości, a kilka fragmentów eleganckiej dekoracji rzeźbiarskiej można obejrzeć w tamtejszym Muzeum Narodowym.
W okolicach Classis mieściła się także szkoła gladiatorów, na których podobno korzystnie działało morskie powietrze.
W miarę jak zagrożenie ze strony morza malało, port w Classis adaptowano stopniowo do przewozu towarów przez Adriatyk i na cały region śródziemnomorski. Szkutnictwo, żaglownictwo i pokrewne rzemiosła upamiętniane były na pomnikach nagrobnych, takich jak pochodząca z II wieku stela Publiusza Longidienusa, „fabr. navalis” (szkutnika).
Bagna, muły i powodzie
Inżynieria wodna była ewidentną koniecznością w regionie, gdzie ku morzu zbiegały tak liczne dopływy Padu. Dwa główne cieki, Padenna i Lamisa, przepływały przez miasto i opasywały je, tworząc szeroką fosę na zewnątrz murów miejskich oraz sieć kanałów w ich obrębie. W VI wieku Prokopiusz pisał:
Owo miasto Rawenna […] jest usytuowane tak, że nie mają do niego łatwego dostępu ani okręty, ani armia lądowa […]. Armia lądowa nie może zbliżyć się do niego w ogóle, gdyż Pad […] i inne spławne rzeki, a ponadto bagna i moczary okrążają je ze wszystkich stron, tak że miasto jest otoczone przez wodę.
Reklama
Co więcej, ciężki muł niesiony przez Pad regularnie blokował kanały i ujścia rzek, a wioślarze na barkach wzburzali osad drągami, pływając po mokradłach. Przybysze zwracali uwagę na wszechobecność wody rzy jednoczesnym niedostatku wody pitnej, czemu zaradził na początku II wieku cesarz Trajan, nakazując budowę wielkiego, 35-kilometrowego akweduktu doprowadzającego wodę z Apeninów.
Mimo to powodzie i trzęsienia ziemi z lat 393, 429, 443 i 467 powodowały podtapianie i poważne uszkodzenia zabudowań.
Początki Rawenny
Trzy ściśle z sobą związane osiedla – Rawenna, Cezarea i Classis – przyciągały już uwagę czwartowiecznych cesarzy jako ważny punkt pozwalający śledzić wojskową i kupiecką aktywność na Adriatyku. Honoriusz odwiedził miasto w 399 roku i połączył prowincję Flaminia z sąsiednim Picenum, nadbrzeżnym regionem na południe od niej.
Awansowana w ten sposób jako siedziba namiestnika Rawenna wzbogaciła się o pełen zestaw rzymskich gmachów administracyjnych i kulturalnych, a także kilka okazałych willi, takich jak Domus dei Tappeti di Pietra (dom kamiennych dywanów). (…)
Jak wszystkie rzymskie miasta, Rawenna zarządzana była przez lokalną radę (curia) wybieranych corocznie urzędników, którzy zajmowali się poborem podatków, zapewnianiem podstawowych usług oraz konserwacją murów miejskich i gmachów publicznych, aczkolwiek rada ta podlegała nadrzędnej władzy dowódcy floty.
Oprócz namiestnika i dowódcy sił morskich miasto miało też biskupa, którego status był dość podrzędny w porównaniu z szacownymi biskupstwami Mediolanu i Akwilei. Pierwszym udokumentowanym biskupem jest Sewer, uczestnik synodu zorganizowanego w 343 roku w Serdyce. (…)
Reklama
Ostatnia stolica cesarstwa zachodniego
Zimą na przełomie lat 402–403, gdy ta potrójna osada na adriatyckim wybrzeżu powitała cesarza i jego dwór, wzięła na siebie nową rolę stolicy zachodniego imperium.
Żaden ówczesny autor nie pozostawił opisu tego procesu ani przyjęcia, jakie zgotowano Honoriuszowi w mieście. Możemy jednak wyobrazić sobie, że wjechał przez Złotą Bramę, w otoczeniu swej straży przybocznej, witany przez dowódcę floty, namiestnika prowincji i biskupa, pozdrawiany przez wiwatujących mieszkańców.
Większość pałacowych sprzętów, mebli, archiwów i personelu pomocniczego przypłynęła prawdopodobnie Padem z Mediolanu. Obecność cesarza w Rawennie jest potwierdzona w grudniu 402 roku przez wydane tam prawa oraz monety bite w jego imieniu w nowej, założonej przez niego mennicy.
Tak jak inne stołeczne miasta tworzone na przestrzeni III i IV wieku Rawenna przeszła teraz fazę znaczącej ekspansji, gdy pospiesznie budowano nowe i bardziej okazałe kwatery mieszkalne dla dworzan, żołnierzy, liczniejszej biurokracji cesarskiej, dygnitarzy i ich rodzin, chrześcijańskich duchownych, kupców oraz rzemieślników, którzy podążyli za dworem do jego nowej siedziby.
Reklama
Przekształcenie dość małej rzymskiej mieściny z wielkim portem w czołowy ośrodek zachodniej części imperium możliwe było tylko dzięki pokaźnym, szeroko zakrojonym inwestycjom, które pozostawały prawdopodobnie w rękach cesarza i jego najbliższych współpracowników. (…)
Nie cała elita rządząca zachodniego imperium aprobowała wybór Rawenny. Niektórzy członkowie senatu mieli nadzieję, że cesarz ponownie zamieszka w Rzymie; inni doradcy wojskowi sugerowali, że nowym ośrodkiem władzy powinno być Arles.
Honoriusz najwyraźniej zdawał sobie sprawę z rozczarowania rzymskiego stronnictwa i starał się często odwiedzać dawną stolicę, jawnie zaniedbywaną przez ojca. (…)
Pod koniec 403 roku odbył uroczysty wjazd (adventus) do Rzymu, aby uczcić zbrojne zwycięstwo Stylichona nad Alarykiem. (…) Potem jednak powrócił do swojej nowej stolicy, by wznosić tam gmachy dla cesarskiego dworu i administracji, fundować okazałe kościoły dla katolickiej ludności oraz upiększać miasto.
Reklama
Źródło
Powyższy tekst stanowi fragment książki Judith Herrin pt. Rawenna. Stolica imperium, tygiel Europy Ukazała się ona nakładem Domu Wydawniczego Rebis w 2021 roku. Przekład – Norbert Radomski.
Tytuł, lead oraz śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce korektorskiej.
