Rusini w Wielkim Księstwie Litewskim. Jak szybko opanowali elity władzy?

Czy średniowieczna Litwa rosła kosztem własnej tożsamości? Podbój ogromnych terytoriów Rusi sprawił, że państwo litewskie zapełniło się poddanymi o innej kulturze, religii i języku. Paradoksalnie to zdobywcy ulegli wpływom nowych poddanych – nie odwrotnie.

Mało które państwo Europy rosło w tym tempie i na tę skalę co średniowieczna Litwa. Na początku XIII stulecia litewscy książęta kontrolowali obszar zbliżony do dzisiejszej Republiki Litwy. Ale wystarczyło sto kilkadziesiąt lat, aby podporządkowali sobie też cały teren obecnej Białorusi i ogromną część Ukrainy. Stworzyli jeden z największych terytorialnie organizmów na kontynencie. Nic jednak za darmo.

Reklama

Podbój Rusi, a zwłaszcza – Rusinów

Historia litewskich podbojów to też pouczająca opowieść o tym, że ekspansja na dłuższą metę może przynosić nawet większą korzyść podbitym niż podbijającym. W granice Wielkiego Księstwa Litewskiego weszły obszary posiadające długie i zaszczytne tradycje państwowe: szereg ruskich księstw z Kijowem na czele.

Początkowo Litwini – będący poganami, stawiającymi pierwsze kroki w kulturze piśmiennej i ledwie zaczynającymi obcować ze światem chrześcijańskim – starali się ograniczać prawosławnym poddanym możliwości awansu. Cała niemal władza pozostawała w rękach wąskiej elity, wywodzącej się z Litwy właściwej i ze Żmudzi. Sytuacja zmieniła się jednak ekspresowo.

Elita nie dla Rusinów

Dokładne liczby zestawił Jerzy Suchocki, autor książki Formowanie się i skład narodu politycznego w Wielkim Księstwie Litewskim późnego średniowiecza. Co wynika z jego badań?

Na przełomie XIV i XV stulecia (akurat wtedy, gdy Wielkie Księstwo Litewskie zawiązało unię z Polską) elity władzy – a więc wspominany „naród polityczny” – tylko w nieco ponad 3 procentach składały się z Rusinów. Prawie 97% możnowładców dopuszczonych do urzędów i stanowienia prawa stanowili członkowie rodzin litewsko-żmudzińskich.

Reklama

W pierwszej połowie XV wieku udział Rusinów na politycznych szczytach podskoczył już do niemal 19%.

Jedną piątą oligarchów w ponoć zamkniętym na przybyszy kręgu władzy stanowili teraz ludzie obcy językowo, kulturowo, a zwłaszcza religijnie. Bo podczas gdy Litwa właściwa (Auksztota) przyjęła katolicyzm, na wszystkich podporządkowanych jej ziemiach ruskich wciąż panowało prawosławie.

My Litwini!

Wraz z upływem dekad ruscy notable robili tylko coraz większe postępy. Na dobrą sprawę opanowali drabinę urzędniczą i zaczęli sięgać nawet po najwyższe stanowiska i honory. W drugiej połowie XV wieku Rusini stanowili 37% litewskiej elity. Na przełomie wieków XV i XVI – już 41%.

Same słowa „Litwa”, „Litwin”, „litewskość” nabrały zupełnie nowych znaczeń. Rusini, tak samo jak mieszkańcy Auksztoty, zaczęli z pełnym przekonaniem mówić o sobie: Nos Lithuanie, My Litwini.

I nasuwa się tylko pytanie czy wielcy litewscy zdobywcy – król Mendog, książę Giedymin – zapuszczaliby się na Ruś, gdyby wiedzieli, że dwa wieki później ich kraj przejmie każdy niemal aspekt kultury i tożsamości zdobytego terytorium…

Reklama

Bibliografia:

1. Zigmantas Kiaupa, Jurate Kiaupiene, Albinas Kuncevicius, Historia Litwy Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, PWN 2008.
2. Jerzy Kłoczowski, Młodsza Europa, PIW 2003.
3. Jerzy Suchocki, Formowanie się i skład narodu politycznego w Wielkim Księstwie Litewskim późnego średniowiecza , PWN 1983.

Ilustracja tytułowa: Mendog na obrazie z początku XX wieku.