Dzięki temu, że od dziecka otaczali go lekarze, o jego dolegliwościach wiemy niemal wszystko. Jest o czym opowiadać, bo Ludwik XIV dosłownie rozsypywał się w oczach. Cierpiał na wszystko, od problemów z zębami, przez choroby weneryczne, robaki i bóle żołądka. Najwięcej rozgłosu zyskała jednak pewna wstydliwa operacja, z którą w ogóle się nie ukrywał.
Jego Królewska Mość, najbardziej chrześcijański król Francji, Ludwik XIV, był inteligentny i elokwentny, towarzyski, pewny siebie i szarmancki, wysoki, wysportowany i silny, potrafił cudownie tańczyć i miał żelazne zdrowie. Kochał jeździć konno, polować i prowadzić wojnę, a do tego był, jak określiłby go pewnie James Brown, like a sex machine.
Reklama
Król Słońce był kilkakrotnie żonaty, miał wiele stałych kochanek i niezliczone przygody miłosne. Już w wieku szesnastu lat dostał rzeżączki. Znana jest też historia, kiedy jakiś oburzony mąż specjalnie udał się do burdelu, żeby zarazić króla (z którym zdradzała go żona) syfilisem, ale mu się nie udało.
Wpisy w kronice królewskiego zdrowia
W wieku dziewięciu lat młody król Francji o mało nie umarł. Nie za sprawą ospy, na którą zachorował, ale z powodu zleconego przez lekarza upuszczania krwi, gdy stracił po owym zabiegu przytomność. Ożywił się dopiero w chwili, kiedy zobaczył przy łóżku swojego ulubionego białego kucyka, którego z trudem wprowadzono po schodach.
Od tego momentu stan jego zdrowia skrupulatnie monitorował codziennie osobisty lekarz i notował wszystko w Journal de Santé. Ta kronika była prowadzona dzień w dzień przez pięćdziesiąt dziewięć lat, po kolei przez lekarzy: pana Vallota, pana d’Aquina i pana Fagona.
Stąd wiemy, że podczas kampanii w 1658 roku przez długi czas króla dręczyła gorączka i obawiano się malarii, że przez te wszystkie lata raz wziął kąpiel, że prawie co tydzień aplikowano mu lewatywę przeciwko zaparciom, że był krótkowidzem, miał zawroty głowy i cierpiał z powodu dny moczanowej lub choroby zwyrodnieniowej stawów.
<strong>Przeczytaj też:</strong> Stanisław Leszczyński. Polski król, który spłonął żywcemW wieku dwudziestu pięciu lat zachorował na odrę, w późniejszym okresie zmagał się z nadwagą, miał robaki i wielokrotnie skarżył się na bóle żołądka. Niestety nie zachowały się dzienniki z ostatnich czterech lat jego życia (…).
[Ludwik XIV] był wyjątkowym człowiekiem, już choćby dlatego, że dożył późnego wieku w czasach, w których prawie nikt nie żył tak długo. Jego syn Ludwik, wnuk Ludwik i prawnuk Ludwik zmarli wcześniej niż on. Ludwik XIV zmarł w 1715 roku, cztery dni przed siedemdziesiątymi siódmymi urodzinami, z powodu gangreny. Noga obumarła prawdopodobnie w wyniku związanego z wiekiem zwyrodnienia tętnic.Reklama
Jego poddani zwykle umierali przed czterdziestką, zanim tętnice zdążyły zwapnieć, więc nikt nie słyszał o miażdżycy. Sądząc po leczeniu, które lekarze zastosowali wobec Króla Słońce, nie mieli oni za bardzo pojęcia, co robić. Zalecili kąpiele czarnej nogi na zmianę w burgundzie i oślim mleku. Chirurg Maréchal zaproponował jeszcze amputację, ale król był zmęczony życiem i miał dosyć rządzenia, więc odmówił. Ostatnie tygodnie przeżył w strasznych bólach.
Ząb… wyrwany z fragmentem szczęki
Warto też wspomnieć o dwóch innych bolesnych epizodach z jego życia. Ludwik był łasy nie tylko na kobiety, ale i na słodkości. Cukier był wciąż stosunkowo nowy w Europie, a jego popularność prowadziła do szybkiego rozwoju próchnicy zębów, zwłaszcza u szlachty, która mogła sobie pozwolić na słodycze.
Ludwik miał usta pełne zepsutych zębów, a do pałacu w Wersalu regularnie wzywano arracheur de dents, wyrywacza zębów, w celu usunięcia kolejnego zęba króla. W wieku czterdziestu lat był prawie bezzębny, co widać wyraźnie na wielu portretach, ponieważ policzki i usta ma zapadnięte jak u staruszki.
Któregoś razu coś poszło nie tak. Wyrywacz przypadkowo wyciągnął nie tylko ząb, ale i fragment szczęki królewskiej, wraz z kawałeczkiem podniebienia. Nie wiadomo, co się stało z nieszczęsnym cyrulikiem. U króla wytworzył się na kości szczęki pokaźny ropień. Możliwe, że przyczyną był już sam zepsuty ząb, który zainfekował kość, i dlatego wyrywacz wyciągnął ją wraz z zębem, nic na to nie mógł poradzić. W każdym razie z królem było niedobrze i obawiano się o jego życie.
Wezwano kilku chirurgów, którzy otworzyli szczękę tak, żeby wypłynęła ropa, i przypalili ranę rozżarzonym żelazem. Król siedział prosto na krześle, nie było żadnego znieczulenia. Jeden z nich stał za krzesłem i mocno przytrzymywał głowę króla, może przyciskał ją do oparcia. Prawą ręką trzymał za czoło, a lewą za żuchwę, tak by król nie zamknął ust. Drugi chwycił go obiema rękami za górną wargę, żeby ją odchylić i uzyskać widok szczęki. Trzeci rozgrzewał żelazo w kominku.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Król musiał być przerażony, kiedy zobaczył zbliżający się rozżarzony punkt. Żar w ustach, śmierdzący dym i piekielny ból musiały odebrać mu oddech, ale zniósł wszystko odważnie i szybko wyzdrowiał. W podniebieniu pozostał jednak otwór między jamą ustną a nosową. Odtąd przy piciu zupa i wino pryskały z nosa króla. A kiedy jadł, słychać go było w korytarzu.
Problemy królewskiego odbytu
Król często przyjmował gości, siedząc na tronie-nocniku, chaise percée. Mogło się więc zdarzyć, że podczas audiencji lub narady robił publicznie kupę. Na dworze znajdował się czcigodny szlachcic, którego jedynym zadaniem było podcieranie pupy Ludwikowi. Nigdy nie robił tego sam.
Reklama
Nie wiadomo dokładnie, czy to przez specjalne rytuały toaletowe, czy zamiłowanie do jazdy konnej, czy pewne preferencje seksualne, czy udokumentowane ponad dwa tysiące lewatyw, które zaserwowano mu w ciągu życia, czy robaki w jelitach, ale zgodnie z notatkami lekarzy z 15 stycznia 1686 roku u Ludwika powstał obrzęk odbytu. Osiemnastego lutego okazało się, że pojawił się ropień, który pękł 2 maja i utworzyła się przetoka. Stosowano ciepłe kompresy i lewatywy, ale rana nie chciała się zagoić.
Przetoka to po łacinie fistula (dosłownie rurka lub
piszczałka), stąd dawna polska nazwa tej dolegliwości to fistuła. [Jedną ze
znanych wówczas metod leczenia tego schorzenia była fistulotomia, polegająca na
rozcięciu przetoki.]
Ludwik XIV widocznie tak bardzo cierpiał z powodu przetoki, że w końcu wezwano chirurga, aby wykonał fistulotomię. Jednakże Charles-François Félix de Tassy nigdy wcześniej nie przeprowadzał takiego zabiegu chirurgicznego. Poprosił króla o sześć miesięcy na przygotowanie i w tym okresie przećwiczył zabieg na siedemdziesięciu pięciu pacjentach cierpiących na przetokę.
La Grande Opération
Osiemnastego listopada 1686 roku o siódmej rano rozciął przetokę króla. Monarcha leżał w łóżku na brzuchu, z rozpostartymi nogami i poduszką pod brzuchem, w towarzystwie swojej żony, madame de Maintenon, syna, czyli następcy tronu, spowiednika ojca La Chaise, lekarza osobistego d’Aquina i premiera, markiza Le Tellier de Louvois, który trzymał go za rękę.
<strong>Przeczytaj też:</strong> Człowiek odpowiedzialny za rozbiory Polski miał jedną obsesję. Ktoś mógłby powiedzieć, że co najmniej chorobliwąDo tej operacji chirurg wykonał dwa instrumenty: wielki rozwieracz odbytu i genialny, sierpowaty w kształcie nóż. Był to skalpel kończący się sondą kulkową. Mógł nim zbadać kanał przetoki i jednym płynnym ruchem od razu ją rozciąć. Dwa instrumenty potrzebne do fistulotomii, nóż i sondę, połączył w jeden. Najpierw chirurg rozwarł pośladki króla. Były wielkie, bo monarcha nie należał do szczupłych osób.
W ten sposób Félix de Tassy mógł dokładnie zbadać, gdzie znajduje się ujście kanału przetoki, z przodu czy z tyłu, z lewej czy z prawej strony i jak daleko leży od odbytu. Następnie wsadził palec w odbyt króla, żeby wyczuć wewnętrzny otwór, na ile to możliwe. Do tej chwili król nie odczuwał bólu, jedynie niewygodę i wstyd.
Reklama
Chirurg poprosił teraz Ludwika, żeby leżał nieruchomo, włożył w odbyt rozwieracz i wolno go otwierał. Przy odrobinie szczęścia i wystarczającej ilości światła miał nadzieję zobaczyć wewnętrzny otwór w odbytnicy. Obecni w sali zaglądali pewnie chirurgowi przez ramię. Teraz królowi trzeba było powiedzieć, że będzie bolało, ale Jego Wysokość nie może się ruszać.
Chirurg wprowadził swoją „sondę przetokową” do zewnętrznego otworu i wpychał ją powoli, lecz zdecydowanie ,aż do otworu początkowego. Bolało. Na czole monarchy pojawiły się krople potu. Kiedy Félix de Tassy ujrzał koniec sondy pojawiający się w otworze wewnętrznym, wiedział, że reszta to dla niego łatwizna. Jednak dla nieszczęsnego pacjenta najgorsze miało dopiero nadejść.
Krótkim, silnym ruchem chirurg przeciągnął ostrzem przez całą przetokę króla. Ten zacisnął tylko zęby (mówiąc w przenośni) i nawet nie mruknął. Przetoka była rozcięta. Chirurg szybko wyciągnął rozwieracz z odbytu i zatamował krwawienie opatrunkiem. Pacjent poczuł pewnie strużkę krwi na nogach, ale i krwawienie wkrótce ustało.
Moda na opatrunki
Operacja była wielkim sukcesem. Ludwik po miesiącu opuścił łóżko, a po trzech miesiącach wsiadł na konia. Noszenie opatrunków w spodniach stało się nawet modne na dworze w Wersalu, naśladowano dzielnego króla. Ta fistulotomia stała się znana pod nazwą La Grande Opération lub La Royale.
<strong>Przeczytaj też:</strong> 46% szans, że umrzesz w ciągu 5 lat. Co najczęściej zabijało papieży?Wieść niesie, że przynajmniej trzydziestu dworzan z arystokratycznych rodzin zwróciło się do Félixa de Tassy’ego o wykonanie takiej samej operacji, ale musiał ich niestety rozczarować, ponieważ nie mieli żadnej przetoki.
Biorąc pod uwagę pomyślne zakończenie zabiegu i to, że potem nie wspomina się już o nietrzymaniu stolca u króla, musiało chodzić o nisko położoną przetokę, przy której zwieracz odbytu nie ucierpiał. Félix de Tassy miał szczęście i mógł się ograniczyć do prostego rozcięcia (…).
Reklama
Przetoki okołoodbytnicze mogą powstawać wskutek choroby zapalnej Crohna, ale najczęściej ich przyczyna nie jest jasna. W wypadku Ludwika pewną rolę mogły odgrywać warunki higieniczne panujące w Wersalu. Przy braku czystej wody i lodówek ludzie na dworze, w miastach i na wsiach często mieli rozwolnienia z powodu zatruć pokarmowych. Poza tym król się nie mył. Śmierdział tak bardzo, że kiedyś podczas wizyty ambasadora był uprzejmy sam otworzyć okno, żeby nie krępować gościa zapachem własnego ciała.
Ludwik nie wstydził się swoich kłopotów z odbytnicą. Wiedziała o tym cała Francja i przez kilka tygodni wszyscy żyli w napięciu razem z królem. Na szczęście operacja zakończyła się sukcesem. Z okazji powrotu króla do zdrowia nadworny kompozytor Lully wykonał w styczniu 1687 roku Te Deum (…).
Chirurg Félix de Tassy po operacji króla nigdy więcej nie dotknął już noża. Można przyjąć, że nie wykorzystał skonstruowanego przez siebie narzędzia do innych operacji rozcinania przetoki. Instrument znajduje się obecnie w zbiorach Musée d’Histoire de la Médecine w Paryżu.
Reklama
Decyzję de Tassy’ego o porzuceniu zawodu przypisuje się silnemu stresowi, którego doświadczył, operując króla, ale prawdopodobnie lepszym wytłumaczeniem jest sowite wynagrodzenie, posiadłość ziemska i tytuł arystokratyczny, jakie otrzymał od monarchy.
Przeczytaj również o najbardziej brutalnych i nieskutecznych zabiegach dawnych chirurgów
Polecamy
Źródło
Tekst stanowi fragment książki Arnolda van de Laara Pod nóż! 28 niezwykłych operacji w historii chirurgii, wydanej nakładem Wydawnictwa Literackiego (2019). Książkę kupisz z rabatem na stronie Empiku.
Tytuł, lead, śródtytuły i teksty w nawiasach kwadratowych pochodzą od redakcji. W celu zachowania jednolitości tekstu usunięto przypisy, znajdujące się w wersji książkowej. Tekst został poddany obróbce redakcyjnej w celu wprowadzenia większej liczby akapitów.
Ilustracja tytułowa: Ludwik XIV w otoczeniu lekarzy (Wellcome Images/CC BY-SA 4.0).
1 komentarz