W dyskusjach na temat prób ratowania polskiej niepodległości u schyłku XVIII stulecia o wiele zbyt rzadko przewija się wątek finansowy. Niesłusznie. Nic nie ilustruje skali wyzwania stojącego przed Polakami lepiej niż dochody państwa.
Badania nad budżetem Polski za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego prowadził w latach 70. XX wieku Marian Drozdowski. Jego rachunki dają do myślenia.
Reklama
Profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ustalił, że na skutek pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w roku 1772 nastąpił wprost okulawiający spadek dochodów państwa. Widać go dobrze na przykładzie kilku wybranych podatków.
Wpływy budżetu przed i po pierwszym rozbiorze
Wpływy z pogłównego, pogłównego żydowskiego, kwarty i hiberny (podatki na wojsko) oraz łanowego (podatek gruntowy) w samej tylko Koronie spadły z 8 334 000 do 4 848 000 złotych polskich, a więc o prawie 42%.
Nawet bardziej radykalny był spadek dochodów z ceł. Na początku lat 70. XVIII wieku były one pięć razy niższe, niż we wcześniejszej dekadzie. Ogromnie zmniejszyło się też czopowe – podatek od wyrobu i importu trunków.
Ćwierć miliarda dzisiejszych złotych
Później podejmowano wprawdzie próby odbudowy budżetu, a nawet znacząco podniesiono jego wysokość, ale dysproporcja między dochodami Polski, a krajów ościennych wciąż byłą wprost astronomiczna.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Jak podawał Emanuel Roztworowski w swojej Historii powszechnej. Wiek XVIII w 1788 roku łączne dochody skarbowe Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego wynosiły około 20 milionów złotych polskich.
Tę abstrakcyjną liczbę można spróbować przeliczyć na dzisiejsze pieniądze. Według metody Zbigniewa Żabińskiego (porównującej realne koszty żywności w różnych epokach) byłoby to ćwierć miliarda złotych z 2020 roku.
Trzydzieści osiem razy więcej
Obiektywnie niewiele, jak na państwo mające wciąż około dziesięciu milionów mieszkańców. Ale przede wszystkim niewiele na tle innych krajów.
W 1788 roku 8 milionów złotych odpowiadało 60 tonom srebra. Dochody Prus wynosiły tymczasem 425 ton srebra (siedem razy więcej), Rosji 900 ton (piętnaście razy więcej), a Austrii aż 960 ton (szesnaście razy więcej).
Reklama
Łączne wpływy skarbowe wszystkich trzech zaborców były trzydzieści osiem razy wyższe od dochodów Polski. Żaden wysiłek nie pozwoliłby zniwelować tej różnicy, o ile nie udałoby się rozbić porozumienia mocarstw. To zaś – pomimo podejmowanych prób – nigdy nie doszło do skutku.
Bibliografia
- Drozdowski Marian, Podstawy finansowe działalności państwowej w Polsce 1764-1973, Warszawa-Poznań 1975.
- Kuklo Cezary, Łukasiewicz Juliusz, Leszczyńska Cecylia, Historia Polski w liczbach. Polska w Europie, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.
- Rostworowski Emanuel, Historia powszechna. Wiek XVIII, PWN, Warszawa 1994.
- Żabiński Zbigniew, Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Ossolineum, Wrocław-Kraków 1981.
- Obliczenia własne trofy dla roku 2020 według metody Zbigniewa Żabińskiego.
