Jeszcze do niedawna twierdzono, że konsolidacja rzymskiego imperium przyniosła w basenie Morza Śródziemnego radykalną poprawę warunków życia. Najnowsze badania prowadzą do wprost przeciwnych wniosków. Opresyjne mocarstwo sprawiało, że ludzie w większości byli wątli, słabo odżywieni i niscy.
W 2005 roku ukazała się intrygująca praca kanadyjskiego profesora studiów klasycznych Geoffreya Krona. Autor porównał średni wzrost starożytnych Rzymian z Włochami z XIX stulecia. Antyczni mężczyźni mieli jego zdaniem średnio 168 centymetrów. Ci żyjący około 200 lat temu – tylko 163 centymetry.
Reklama
Historyk uznał, że to dowód, iż warunki życia w imperium były korzystne dla poddanych, ci zaś w efekcie byli zdrowi i rośli. Ani liczby podane przez Krona ani jego wnioski nie wytrzymują jednak krytyki.
Nierzetelne metody, źle zrozumiane liczby
Kron szacował wzrost Rzymian używając wzorów matematycznych opartych na wymiarach szkieletów XX-wiecznych Amerykanów. W innym artykule wyjaśniam szerzej do jak wielkich nieścisłości prowadzi takie podejście. Postura różnych grup etnicznych i ludzi z różnych epok jest odmienna i obliczenia zawsze powinny uwzględniać ten czynnik.
Także wzrost Włochów z XIX wieku nie został przytoczony rzetelnie. 163 centymetry to średnia postura rekrutów do wojska w rzeczonym stuleciu. A więc często bardzo młodych mężczyzn, którzy niekoniecznie skończyli już rosnąć.
Zupełnie inny obraz sytuacji
Nowsze badania nad wzrostem starożytnych Rzymian prowadzą do wręcz odwrotnych wniosków niż te sformułowane przez Krona.
Reklama
Dowiedziono, że klasyczne metody pomiarów znacząco zawyżały posturę mieszkańców antycznej Italii. Monica Giannecchini i Jacopo Moggi-Cecchi z Uniwersytetu we Florencji w 2008 roku opracowali nowe wzory matematyczne, przynoszące o wiele bardziej precyzyjne wyniki. Inni badacze podjęli podobne wysiłki w odniesieniu do populacji podbitych przez Rzymian prowincji: zwłaszcza Iberii i Brytanii.
Opublikowano już szereg nowych badań, które zyskały sobie szeroką akceptację w środowisku. Rezultaty każą w zupełnie inny sposób spojrzeć na sytuację zwyczajnych mieszkańców starożytnego państwa rzymskiego.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Wielkie skurczenie
Mężczyźni z antycznej Italii mieli średnio nie 168 centymetrów (jak twierdził Kron), ale tylko 164 centymetry. W Brytanii – 163 centymetry. W przypadku kobiet średni wzrost wynosił 152 centymetry w sercu mocarstwa i 154 centymetry na jego najdalszej, północno-zachodniej rubieży.
Najważniejszy jest jednak nie sam wzrost, ale to jak postura Europejczyków zmieniała się w czasie. Na każdym z badanych obszarów ludzie byli wyraźnie wyżsi w epoce żelaza. Czasy mocarstwa rzymskiego przyniosły powszechne skurczenie się. Gdy zaś Rzym upadł, ludzie znów stali się wyżsi – co sygnalizuje, że byli też zdrowsi i lepiej odżywieni.
Mężczyźni zamieszkujący Italię byli w czasach antyku średnio o 2,2 centymetra niżsi od swoich przodków z epoki żelaza. Kobiety – o 1,2 centymetra. Średniowiecze przyniosło z kolei ponowny przyrost o 2,5 centymetra u mężczyzn i aż 2,4 centymetra w przypadku kobiety. W Iberii spadek był niemal identyczny, a średniowieczne odbicie tylko nieznacznie mniejsze.
Wnioski nie do zakwestionowania?
Co ważne podobnych perturbacji nie obserwowano poza granicami imperium. Przykładowo w Germanii wzrost mężczyzn z epoki na epokę nieznacznie się zwiększał, a wzrost kobiet był stabilny.
Reklama
Wypada też podkreślić, że wnioski nie są zależne od żadnych wzorów matematycznych. Opisaną różnicę widać nie tylko w szacowanym wzroście, ale też wprost w średniej długości poszczególnych elementów szkieletów. W Brytanii kości udowe mieszkańców były w okresie anglosaskim już o jakieś 5% dłuższe niż pod okupacją Rzymu.
Także zakres danych nie budzi wątpliwości. Zbadano szczątki z dziesiątek lokalizacji i z różnych społeczności. Regres w czasach Rzymu był powszechny i głęboki.
Dlaczego starożytni Rzymianie byli tak niscy?
Badacze komentują, że ludzie kurczyli się na skutek narzucenia ścisłej, hierarchicznej struktury społecznej, zwiększenia się nierówności, urbanizacji, pogorszenia dostępu do żywności, ale też „stresu psycho-społecznego” związanego z wojskowym reżimem opartym na wyzysku, okupacji i niewolnictwie.
Sytuacja uległa radykalnej poprawie już we wczesnym średniowieczu. Czyli w rzekomo najgorszych i najciemniejszych wiekach w dziejach europejskiej cywilizacji.
Reklama
Bibliografia
- Danubio M.E., Martella P., Sanna E., Changes in stature from the Upper Paleolithic to the Medieval period in Western Europe, “Journal of Anthropological Sciences”, t. 95 (2017).
- Giannecchini M., Moggi-Cecchi J., Stature in archeological samples from central Italy: Methodological issues and diachronic changes. American Journal of Physical Anthropology, t. 135 (2008).
- Gowland R., Walther L., Human Growth and Stature [w:] The Science of Roman History. Biology, climate, and the future of the past, red. W. Scheidel, Princeton University Press 2018.
- Koepke N., Baten J., Climate and its Impact on the Biological Standard of Living in North-East, Centre-West and South Europe during the Last 2000 Years, “History of Meteorology”, t. 2 (2005/2006).
- Kron G., Anthropometry, Physical Anthropology, and the Reconstruction of Ancient Health, Nutrition, and Living Standards, “Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte”, t. 54 (2005).
