Przez całe dziesięciolecia miejsce i czas śmierci bohaterskiego prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego były przedmiotem ożywionej dyskusji wśród historyków. Wreszcie w 2014 roku, dzięki zeznaniom tłumacza pracującego dla warszawskiego gestapo, IPN ogłosił, że tajemnica została rozwikłana. Z wynikami śledztwa nie zgadza się jednak profesor Tomasz Szarota.
W lutym 2012 roku do Instytutu Pamięci Narodowej wpłynęło oświadczenie, mieszkającego na stałe w Niemczech, Ernsta Komarka. Mający wówczas 91 lat mężczyzna twierdził, że w 1939 roku pełnił funkcję tłumacza warszawskiego gestapo.
Reklama
Starzyński zginął w 1939 roku w Warszawie?
Dzięki temu wszedł w posiadanie informacji na temat czasu i miejsca śmierci Stefana Starzyńskiego. Według jego relacji prezydent stolicy został zastrzelony przez trzech gestapowców „podczas próby ucieczki” między 21 a 23 grudnia 1939 roku w Warszawie lub w jej okolicach.
Wyznanie Komarka było istnym darem losu dla IPN-u, który już od siedmiu lat prowadził bezowocne śledztwo w sprawie ostatnich chwil stołecznego prezydenta. Kiedy udało się potwierdzić, że Komarek faktycznie był tłumaczem gestapo stwierdzono, że i w kwestii śmierci Starzyńskiego musiał mówić prawdę.
Dlatego też w 2014 roku sprawę uznano za zamkniętą. Z takim werdyktem nie zgadza się jednak profesor Tomasz Szarota – jeden z najwybitniejszych polskich historyków zajmujących się okresem niemieckiej okupacji.
A może jednak Dachau?
W swojej najnowszej książce zatytułowanej Tajemnica śmierci Stefana Starzyńskiego zauważa, że chociaż IPN twierdzi, że nie znaleziono niczego, co podważałoby wersję byłego tłumacza, to „nie znaleziono także niczego, co by potwierdzało zeznania Komarka odnoszące się do czasu i okoliczności zamordowania Stefana Starzyńskiego”.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
W innym miejscu profesor Szarota podkreśla, że jeżeli weźmiemy za bezsporny fakt zamordowania Starzyńskiego już w grudniu 1939 roku, to tym samym będziemy zmuszeni „wykreślić z jego życiorysu dalsze, trwające niemal cztery lata cierpienia”.
Przyjęcie ustaleń IPN każe też traktować jako „fałszywe, kłamliwe bądź niewiarygodne wszystkie informacje mówiące o pobycie prezydenta Warszawy w Niemczech jako więźnia specjalnego Trzeciej Rzeszy”. A tych przecież nie brakuje.
Reklama
Lista nazwisk ludzi, którzy sami tam się z nim zetknęli albo w berlińskim więzieniu Alt-Moabit, albo w KL Dachau, ewentualnie dowiedzieli się, że Starzyński jest ich współwięźniem, obejmuje aż kilkanaście osób.
Są wśród nich tacy, którzy z nim rozmawiali, są tacy, którzy rozpoznali go ze względu na przedwojenną znajomość, a także ci, którym przekazywał grypsy przeznaczone dla innych więźniów lub sami odeń takie grypsy otrzymywali.
Już w 1946 roku znany warszawski dziennikarz Stanisław Sachnowski, piszący wówczas pod pseudonimem Jacek Wołowski, dotarł do świadków, którzy zeznali, że Starzyński po wywiezieniu z Warszawy trafił do Dachau i właśnie tam zginął 17 października 1943 roku.
Świadkowie zeznają
Tak twierdził między innymi były więzień Jan Mazurek, który w czasie pobytu w Dachau pełnił „funkcję kucharza w baraku SS-mańskim, obok bunkra”, gdzie miano przetrzymywać Starzyńskiego. Według niego były prezydent Warszawy został rozstrzelany po tym, jak kilkukrotnie odmówił nawiązania współpracy z Niemcami.
Wersję o pobycie Starzyńskiego w KL Dachau potwierdził również w styczniu 1972 roku były więzień obozu Józef Nadrzycki. W trakcie składania zeznań przed Główną Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce oznajmił, że nie tylko widział Starzyńskiego, ale w maju i czerwcu 1941 roku nawet z nim rozmawiał. Spotkanie miało się odbyć, gdy przydzielono go do prac przy odnawianiu cel w bunkrze przeznaczonym dla „więźniów specjalnych”.
Kopalnia soli potasowej w Baalberge
Dachau to bynajmniej nie jedyna lokalizacja na terenie Niemiec, którą podawano jako możliwe miejsce śmierci Stefana Starzyńskiego. Jak pisze w swojej książce profesor Szarota, w marcu 1974 roku na łamach „Życia Warszawy” ukazał się artykuł Zofii Karolczuk pod tytułem Czy wyjaśni się ostatecznie tajemnica śmierci Stefana Starzyńskiego. Jego autorka:
(…) powołuje się na otrzymany przez redakcję gazety list z Lipska od mieszkającego w NRD prof. Waleriana Baedera-Bederskiego. Przesłał on w załączeniu oświadczenie dr. Romualda Czarneckiego, który był przy śmierci Stefana Starzyńskiego w kopalni soli potasowej w Baalberge (niedaleko Magdeburga) 19 marca 1944 r.
Na kopalnię w Baalberge wskazywał również „dokument odnaleziony w Poczdamie, w tamtejszej filii Archiwum Federalnego”, który w 1995 roku przesłano do Polski.
Sam profesor Szarota przychyla się jednak do wersji, że Starzyński został zamordowany w Dachau, a konkretnie w oddalonym o kilka kilometrów podobozie w Allach (dzisiaj jedna z dzielnic Monachium). Właśnie tam, według przywoływanych przez niego w książce Tajemnica śmierci Stefana Starzyńskiego zeznań świadków, miał znajdować się bunkier, w którym przetrzymywano „więźniów” specjalnych.
Reklama
Nowe fakty w sprawie śmierci Stefana Starzyńskiego
- Tomasz Szarota, Tajemnica śmierci Stefana Starzyńskiego, Bellona 2020.
4 komentarze