Odkrycie grobu Tutenchamona jesienią 1922 roku stało się największą sensacją w dziejach egiptologii. Zespół kierowany przez Howarda Cartera natrafił na nienaruszone od 3000 lat miejsce spoczynku władcy, wypełnione pięcioma tysiącami bezcennych artefaktów. Znaleziska otworzyły nowy rozdział w dziejach badań nad państwem faraonów. Szybko dały też początek opowieściom o koszmarnej klątwie, czyhającej na każdego, kto zbezcześcił grobowiec.
Tak jak otwarcie grobu władcy z 18 dynastii, panującego prawdopodobnie w latach 1332–1323 p.n.e., uchodzi do dzisiaj za jedno z najbardziej spektakularnych osiągnięć w dziejach archeologii, tak „klątwa Tutenchamona”, która rzekomo spadła na zespół odkrywców, dołączyła do listy najszerzej znanych mitów i mistyfikacji.
Reklama
Narodziny legendy. Pierwsza ofiara klątwy Tutenchamona?
O nadprzyrodzonej karze, jaka czyhała na archeologów zaczęto pisać już w trakcie badań grobowca. W lutym 1923 roku główny sponsor ekspedycji, Lord Carnarvon, poważnie zapadł na zdrowiu.
Mężczyzna niechcący rozciął podczas golenia miejsce na policzku, gdzie ukąsił go komar. W ranę wdało się zakażenie, które następnie rozwinęło się w sepsę.
Carnarvon zmarł 5 kwietnia 1923 roku. Żądna sensacji prasa brukowa zaraz zaczęła snuć dywagacje o niezwykłych przyczynach zgonu. Jeden z pismaków zmyślił nawet tekst klątwy, rzekomo odnalezionej w grobowcu. Miał on stanowić, że „śmierć zstąpi na chyżych skrzydłach na każdego, kto naruszy spokój króla”. Tyle, że badacze wcale nie natrafili na taką inskrypcję. Istniała ona wyłącznie w wyobraźni dziennikarza.
Tabloidy donosiły też o tym, że w chwili śmierci Carnarvona zgasły światła w całym Kairze. Może faktycznie tak się stało. Trzeba jednak pamiętać, że egipska stolica była w 1923 roku bardzo słabo zelektryfikowana, a przerwy w zasilaniu zdarzały się nagminnie.
Reklama
Dodatkowym dowodem na istnienie klątwy miała być śmierć psa Carnarvona. Zwierzę, choć pozostawione w Anglii, rzekomo wyzionęło ducha dokładnie w tej samej chwili, co jego pan… Z naciskiem na słowo „rzekomo”.
Śmierć na chyżych skrzydłach
Im szerszym echem odbijała się ranga znaleziska, tym chętniej rozpisywano się o „klątwie Tutenchamona”.
George Jay Gould, który odwiedził grób wkrótce po jego odkryciu, zmarł na francuskiej riwierze w maju 1923 roku, na skutek zapalenia płuc. Twierdzono więc, że i na niego „zstąpiła śmierć na chyżych skrzydłach”.
Problemy płucne zabiły też jednego z uczestników wykopalisk, Arthura Mace’a. Wprawdzie umarł on aż pięć lat po otwarciu sarkofagu, ale i tak rozgłaszano drukiem, że spotkała go pomsta faraona.
Reklama
Jeszcze później, prawdopodobnie na skutek morderstwa, życie stracił sekretarz szefa wykopalisk, Richard Bethell. Znów prasa brukowa domniemywała, że prawdziwym sprawcą był ten, kto 3000 lat wcześniej rzucił sławną klątwę…
Z karą faraona powiązano nawet fakt, że kanarek należący do głównego odkrywcy grobu, Howarda Cartera, został w Egipcie pożarty przez węża.
Gazetowe kłamstwo
Bill Price, autor książki Tutankhamun. Egypt’s Most Famous Pharaoh, twierdzi, że stale rozbudowywana legenda stała się „swoistą odtrutką na hermetyczność akademickiego podejścia do tematu”. Ludzie, którzy kupowali tanie gazety dla powieści w odcinkach i relacji o krwawych zbrodniach woleli czytać o klątwie niż o artystycznej i historycznej wartości staroegipskich artefaktów.
Według Price’a prawdziwość klątwy nie wymaga nawet żadnej analizy – zmyślono ją bowiem po to, by napędzić sprzedaż brukowców. „Pomysł, że na ludzi, który naruszyli grób Tutenchamona spadła 3000-letnia klątwa, pobudzał wyobraźnię publiki i stanowił zaczątek atrakcyjnej historii. To jest zapewne powód, dla którego do historii stale powracano” – twierdzi autor.
Prawda o klątwie Tutenchamona
A jednak, mit stał się tak głośny i powszechnie znany, że zaczęto poważniej go analizować. Różni badacze, zdaniem Price’a „widocznie nie mający nic lepszego do roboty”, dołożyli starań, by raz a dobrze obalić twierdzenia o istnieniu „klątwy Tutenchamona”.
Wykazano, że spośród 58 osób, które były obecne na terenie wykopalisk w chwili otwarcia sarkofagu faraona, tylko osiem zmarło w ciągu mniej więcej kolejnej dekady. Howard Carter, którego klątwa powinna chyba dosięgnąć w pierwszej kolejności, odszedł dopiero w roku 1939, jak 64-latek.
Córka lorda Carnarvona, Evelyn, też należała do pierwszych ludzi, którzy zobaczyli otwarty grobowiec. Zmarła jednak dopiero… przeszło pół wieku później, w roku 1980. Podobne przykłady można mnożyć.
Ogółem z analizy statystycznej wynika, że udział w wykopaliskach nie skrócił życia członków zespołu. Liczba przedwczesnych zgonów, wypadków i chorób nie odbiegała w tej grupie od normy.
Reklama
Bill Price ma jednak zapewne rację, gdy pisze, że „ludzie, którzy są skłonni wierzyć w dane statystyczne, nie potrzebowaliby wcale tych danych”, by podawać w wątpliwość klątwę Tutenchamona. Innych zaś liczby i tak nie przekonają.
Mity: tajemnice ludzkości
Bibliografia
- Day J., The Mummy’s Curse: Mummymania in the English-speaking world, Routledge 2006.
- Price B., Tutankhamun. Egypt’s Most Famous Pharaoh, Pocket Essentials 2007.
- Skeptical – a Handbook of Pseudoscience and the Paranormal, red. D. Laycock, D. Vernon, C. Groves, S. Brown, Imagecraft 1989.
