„Żołnierze, jak wściekłe wilki, rzucili się ku nam z podniesionymi karabinami” – opowiadał po latach Józef Piłsudski o tym, co spotkało go 2 listopada 1887 roku w Irkucku. Skutki obrażeń, jakich wtedy doznał odczuwał aż do śmierci.
Aresztowanie spadło na 19-letniego Józefa Piłsudskiego jak grom z jasnego nieba. 22 marca 1887 roku został zatrzymany pod zarzutem udziału w spisku na życie cara Aleksandra III, w który był zamieszany jego starszy brat Bronisław.
Reklama
W drodze na Syberię
Chociaż sam Józef nic nie wiedział o przygotowywanym zamachu, to zgodził się przenocować jednego z konspiratorów. Carskie władze doskonale zdawały sobie sprawę z jego niewinności, ale i tak zdecydowano, że przyszły Marszałek trafi na pięć lat za Ural. Jak pisze Maciej Gablankowski w książce Piłsudski. Portret przewrotny. Biografia:
W trasę na Syberię Józef wyrusza 26 maja z Moskwy, po kilkudniowym pobycie w więzieniu na Butyrkach. Początkowo koleją i transportem wodnym do Tomska, potem pieszo do Krasnojarska, oddalonego o prawie sześćset kilometrów. Za normę dzienną marszu uznaje się od dwudziestu pięciu do trzydziestu kilometrów.
Na przełomie września i października 1887 roku więźniowie dotarli do Irkucka. Mieli tam czekać na zamarznięcie rzeki Leny. Dopiero po tym planowano ruszyć w dalszą drogę do Kireńska, gdzie wyznaczono miejsce osiedlenia Piłsudskiego.
„Rzucili się ku nam z podniesionymi karabinami”
Pobyt w irkuckim więzieniu początkowo przebiegał bez ekscesów, a relacje ze strażnikami układały się poprawnie. Sytuacja uległa diametralnej zmianie na początku listopada, kiedy jeden z zesłańców został skazany na kilka dni karceru.
Reklama
Pozostali osadzeni wstawili się za mężczyzną, co z kolei spowodowało ostrą reakcję naczelnika. Niemal ćwierć wieku później Piłsudski tak wspominał tamte wydarzenia:
– Nie chcecie, panowie, mnie słuchać – zawołał [naczelnik] – posłuchacie czego innego. Panie poruczniku – zwrócił się do oficera – rób pan, co panu kazano!
Porucznik wyjął pałasz i huknął na żołnierzy:
– Biej ich, rebiata! Cztob dołgo pomnili! [Bijcie ich, chłopcy, żeby długo pamiętali!]
Żołnierze, jak wściekłe wilki, rzucili się ku nam z podniesionymi karabinami. Byliśmy skupieni w kącie między piecem i ścianą, ja stałem w pierwszych szeregach.
Reklama
Podniosłem oczy, nade mną była kolba karabinowa. Odsunąłem ją ręką, kolba ześlizgnęła się po czole, lecz w tej chwili otrzymałem kolejne uderzenie kolbą po drugiej stronie głowy, potem drugie, trzecie…
Krew zalała mi oczy, zachwiałem się na nogach, w głowie mi się zakręciło… Upadłem. W chwili, gdym się przewracał, żołnierze odskoczyli od nas – był to efekt rzuconej z tylnych naszych szeregów poduszki, która upadła tuż przy mnie. Po chwili zemdlałem, słysząc jeszcze na razie jakiś jęk, nie wiem już, czy z moich, czy innego kolegi ust wydarty.
„Krew z nosa i ust buchnęła mi na twarz i odzienie”
To nie był jeszcze koniec. Po spacyfikowaniu buntu żołnierze zaczęli wyciągać nieprzytomnych mężczyzn na dziedziniec. Piłsudski, który nagle się ocknął, nieświadomy co się dzieje, odruchowo wyrwał się wlokącym go sołdatom i pobiegł w kierunku więziennej bramy.
Tam oszołomionego skazańca złapał postawny podoficer. Przyszły Marszałek relacjonował: „[w tym samym momencie] dopadł do mnie jeden z żołnierzy, od których przed chwilą się wyrwałem, i uderzył mię kolbą w twarz. Krew z nosa i ust buchnęła mi na twarz i odzienie”.
Cios był tak silny, że buntownik stracił przednie zęby. Niektórzy autorzy twierdzą wręcz, że to właśnie z powód braku uzębienia w górnej szczęce Piłsudski zapuścił później swoje słynne wąsy.
Trudno jednoznacznie stwierdzić czy faktycznie tak było. Na pewno rację ma za to Maciej Gablankowski, który w swojej książce pt. Piłsudski. Portret przewrotny. Biografia pisze, że:
Reklama
Historia buntu zesłańców w Irkucku to niemal gotowa metafora całego imperialnego systemu władzy. Batiuszka car otacza opieką swój lud, ale za najmniejsze przejawy nieposłuszeństwa karze surowo i bezwzględnie.
Cara trzeba więc kochać i słuchać. Inaczej dowiesz się, co to knut albo jak smakuje kozacka szabla na plecach.
Jeden z najbardziej kontrowersyjnych Polaków XX wieku
Bibliografia
- Maciej Gablankowski, Piłsudski. Portret przewrotny. Biografia, SIW Znak 2020.
- Andrzej Garlicki, Józef Piłsudski. 1867-1935, Znak Horyzont 2017.
- Roman Kuźniar, Zdzisław Najder, Piłsudski do czytania, Znak Horyzont 2016.
4 komentarze