Barbara Radziwiłłówna. Portret Łukasza Cranacha Młodszego

Młodość Barbary Radziwiłłówny. Przyszła królowa nie miała dzieciństwa jak z bajki

Strona główna » Nowożytność » Młodość Barbary Radziwiłłówny. Przyszła królowa nie miała dzieciństwa jak z bajki

Trzymana krótko i z dala od książek. Jeśli nie bita, to na pewno ignorowana. Dorastała w luksusie. Ale wcale nie miała dzieciństwa jak z bajki.

Barbara przyszła na świat 6 grudnia 1520 roku jako druga córka oraz trzecie, najmłodsze dziecko swoich rodziców. W połowie była Litwinką, w połowie Polką. Jej matka pochodziła z pełniącej czołową rolę na Rusi Halickiej rodziny Kolów. Po niej dziewczyna odziedziczyła swoje imię – Barbara.


Reklama


Ojcem arystokratki był z kolei Jerzy Radziwiłł: hetman wielki litewski, wybitny dowódca, a do tego bajecznie bogaty magnat, dysponujący trzydziestoma dworami i pałacami oraz posiadający siedemdziesiąt tysięcy poddanych.

Fakty a mity

Wbrew temu, co przez stulecia opowiadali pisarze, Barbara nie miała bajkowego dzieciństwa. Pierwszych lat nie spędziła wcale wśród najbardziej utalentowanych nauczycieli, najpobożniejszych kapelanów i najlepiej ułożonych dwórek.

Barbara Kolanka
Matka Barbary Radziwiłłówny, Barbara Kolanka, na XVIII-wiecznej rycinie.

Jej młodość upływała w cieniu rodowego bogactwa, ale na pewno nie w nowocześnie rozumianym luksusie. Sposób życia Radziwiłłów wciąż był surowy. Może i zdążyli obrosnąć w wielkopańskie obyczaje, ale były one siermiężne i osadzone w średniowiecznych tradycjach. Bardziej przypominały rządzoną po tyrańsku Moskwę niż zaczynającą chłonąć trendy renesansu Polskę.

Siermiężne obyczaje

Na dworze Radziwiłłów w tym okresie nie mogło być jeszcze mowy o nowoczesnym wychowaniu, o treningu prowadzonym z myślą o światowym życiu. Nikt przecież takiego życia nie przewidywał dla Barbary. Tak samo jak jej matka, i matka jej matki, miała zostać w przyszłości posłuszną żoną i zaradną gospodynią.


Reklama


Oczekiwano, że będzie umieć dyrygować służbą i dbać o majątek pod nieobecność męża. Od polityki i rządzenia miała trzymać się z daleka, nie było więc potrzeby, aby studiowała prace filozofów.

Zamiast wykuwać na pamięć teksty Petrarki, Wergiliusza i Cycerona, uczyła się haftować. Zamiast zgłębiać etykietę i sztukę pięknego wysławiania się, poznawała fraucymer matki i przyglądała się ojcowskim biesiadom. Przygotowywała się do występowania w towarzystwie, ale na miarę dość prowincjonalnego Wilna – a nie Krakowa, Pragi czy Wiednia.

Tragiczne losy Barbary Radziwiłłówny i szczegóły jej burzliwego romansu z polskim królem opisałem szeroko w książce Damy złotego wieku.

Można przypuszczać, że była traktowana surowo, a ojca bardziej się bała, niż kochała. Dzieci na Litwie trzymano krótko, o czym doskonale świadczą obyczaje dynastii Jagiellonów. Ojciec Zygmunta StaregoKazimierz Jagiellończyk, uwielbiał słuchać „głosu syna płaczącego, kiedy go prał rózgą”. Nie był odosobniony w swoim podejściu.

Dzieci z możnych familii miały jeść niewiele, ćwiczyć się w pokorze, zachowywać ciągłą powagę i skromność. Jeśli tak przez stulecia chowano potomków rodu wielkoksiążęcego, to podobnych obyczajów należałoby oczekiwać i po Radziwiłłach. Ci przecież o niczym nie marzyli bardziej niż o dorównaniu Jagiellonom.

Dosadna opinia

Od rodziny monarszej różnił ich brak wyrafinowania. Barbarę traktowano surowo, nie przyłożono jednak wagi do jej wykształcenia. Edukacja córki była pobieżna nawet jak na warunki miejsca i epoki. W przyszłości nieprzychylny krewny napisze o Barbarze: „Obyczajów ma, ośmielam się rzec, mało, albo prawie wcale. [I są te] obyczaje niemalże chłopskie”.

Wiadomo też z całą pewnością, że Radziwiłłówna nigdy nie nauczyła się łaciny, będącej urzędową mową w Rzeczpospolitej. Nie znała również innych języków obcych. Posługiwała się tylko ruskim i polskim.

Barbara Radziwiłłówna. Portret Łukasza Cranacha Młodszego
Barbara Radziwiłłówna. Portret z warsztatu Łukasza Cranacha Młodszego.

Na dobrą sprawę w tym czasie nikt się nie przejmował tym, co umiała, a czego nie. Dla ojca była przede wszystkim kartą przetargową w układach z innym potężnym, litewskim rodem: Gasztołdami. Przedmiotem do sprzedania na małżeńskiej giełdzie. 

W warunkach litewskiej polityki nie miało znaczenia, czy jest piękna, brzydka, mądra, czy zupełnie tępa. Planowany układ matrymonialny, mający zagwarantować dwóm rodom władzę w Wielkim Księstwie wykraczał daleko poza tak przyziemne problemy.

Przeczytaj też o żałosnych losach Anny Jagiellonki. Dlaczego życie polskiej królewny zamieniło się w koszmar?

***

O życiu Barbary Radziwiłłówny i jej słynnym związku z polskim królem przeczytacie w mojej książce pt. Damy złotego wieku. Jej nowe wydanie właśnie trafiło do sprzedaży (Wydawnictwo Literackie 2021). Do kupienia na Empik.com.

Wybrana bibliografia

  1. Baliński Michał, Pamiętniki o królowej Barbarze, żonie Zygmunta Augusta, t. I-II, J. Glücksberg, 1837.
  2. Bartoszewicz Julian, Charakter Barbary Radziwiłłówny jej choroba i śmierć, Księgarnia Polska A. Dzwonkowskiego, 1864.
  3. Besala Jerzy, Barbara Radziwiłłówna i Zygmunt August, Świat Książki, 2007.
  4. Bogucka Maria, Bona Sforza, Ossolineum, 2009.
  5. Kosman Marceli, Przy dworze i w opozycji. Próba spojrzenia na ród Radziwiłłów w XV–XVIII wieku [w:] Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV–XVIII wieku, red. Mariusz Markiewicz, Ryszard Skowron, Zamek Królewski na Wawelu, 2006.
  6. Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego. Analizy i obrazy, opracowanie zbiorowe, Universitas, 2006.
  7. Kuchowicz Zbigniew, Barbara Radziwiłłówna, Wydawnictwo Łódzkie, 1989.
  8. Pociecha Władysław, Barbara Radziwiłłówna [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. I.
  9. Sucheni-Grabowska Anna, Nowy sąd nad Barbarą, „Miesięcznik Literacki”, nr 9 (1977).

Fascynująca opowieść o polskim renesansie znów w sprzedaży

Autor
Kamil Janicki
Dołącz do dyskusji

Jeśli nie chcesz, nie musisz podawać swojego adresu email, nazwy ani adresu strony www. Możesz komentować całkowicie anonimowo.


Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Kamil Janicki

Historyk, pisarz i publicysta, redaktor naczelny WielkiejHISTORII. Autor książek takich, jak Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Wawel. Biografia, Warcholstwo czy Cywilizacja Słowian. Jego najnowsza książka toŚredniowiecze w liczbach (2024).

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.