Najdziwniejsze towary, którymi handlowano w okupowanej Polsce

W przygniecionej tragedią wojny Polsce handlowano wszystkim. Aby się utrzymać, a zwykle tylko po to, by przeżyć, nasi dziadkowie musieli wznosić się na wyżyny inwencji. Jakie były największe, zapomniane „przeboje” czarnego rynku z lat 1939-1945?

W literackim reportażu z lat II wojny światowej Aleksander Maliszewski pisał: „To, co dawniej legalnie kupowałeś w sklepie, teraz nielegalnie kupujesz u swojego kolegi w warsztacie, w biurze, w urzędzie lub ostatecznie na ulicy lub targu. Powstał i rozszerzył się cały nielegalny handel i przemysł”. Skala tego procederu była gigantyczna.

Historycy oceniają, że w żadnym mieście okupowanej Europy czarny rynek nie rozwinął się na tak ogromną skalę, jak w Warszawie. W jego ramach handlowano różnościami, w które czasem aż trudno uwierzyć. Oto cztery przykłady.

Reklama

1. Zużyte fusy z kawy i herbaty

W latach wojny herbata i kawa stały się towarami absolutnie deficytowymi. Ich cena wzrosła tak bardzo, że znalazły się daleko poza zasięgiem zwykłych Polaków. Zakup nawet jednej puszki herbaty czy kawy mógł stworzyć prawdziwą wyrwę w domowym budżecie. W efekcie niegdyś zwyczajne, codzienne napoje, zaczęto konsumować tylko od święta… lub robiono to wybitnie oszczędnymi metodami.

Fusy herbaciane z powodzeniem zalewano wielokrotnie. Przy dobrej jakościowo mieszance, nawet po kilkukrotnym potraktowaniu wrzątkiem uzyskiwano względnie aromatyczny i niepozbawiony koloru napar.

Z kolei fusy z prawdziwej czarnej kawy zamiast do śmietnika, trafiały… na czarny rynek. Wspominała o tym Hanna Kramar-Mintkiewicz. Córka oficera, który został zmobilizowany w 1939 roku i po zakończeniu kampanii wrześniowej nie wrócił już do domu. Utrzymanie rodziny spadło zatem na barki matki, która zajmowała się pieczeniem i gotowaniem.

W relacji Hanny Kramat-Mintkiewicz można przeczytać:

Mama robiła wszystko, i piekła jakieś torty, i piekła jakieś pasztety, i dostarczała to do jakichś sklepów, do jakichś kawiarni […]

Wśród wypiekanych ciast znajdowały się też i te o smaku kawowym. W czasach niedoborów nikt nie mógł sobie pozwolić na zużywanie do nich prawdziwej, świeżej kawy. W kawiarniach kupowało się zatem zużyte fusy kawowe i to właśnie one lądowały w cieście.

2. Kocie mięso udające… królicze tuszki

W obliczu chronicznych niedoborów mięsa, jakie zapanowały w miastach okupowanej Polski, pojawiło się wielu cwaniaków chcących dobrze zarobić na niedoli sąsiadów.

Zamiast z narażeniem życia szmuglować żywność ze wsi, woleli oni oszukiwać swoich klientów i opychać im to, co mieli pod ręką. Tym sposobem okupacja wyraźnie odcisnęła swoje piętno na bezpieczeństwie… kotów.

Los domowych myszołapów, które wpadały w ręce takiego kanciarza był przypieczętowany. Bardzo szybko traciły głowę, były oskórowywane i pozbawiane ogona oraz łap, po czym lądowały na straganie jako tuszka z królika. W pewnym sensie do łask wróciła… tradycja kulinarna poprzednich stuleci (o jedzeniu kotów w średniowieczu i epoce nowożytnej pisaliśmy w innym naszym tekście).

Handlarze z kamienną twarzą zachwalali świeżutkie mięso, twierdząc, że doskonale nadaje się ono na potrawkę. W ten sposób dał się nabrać między innymi powstaniec warszawski Wiesław Lechowicz. Po latach wspominał przeprowadzoną transakcję:

Zapłaciłem, ile chciała, królika pod pachę i prędko z powrotem. Przyniosłem tego królika. Wszyscy wierzyli, że to królik, ja też wierzyłem, że to królik. Ale znalazł się taki, który rozpoznał, mówi: „Słuchaj, tyś kupił kota, a nie królika”.

Podobnie traktowano także psy oraz… gołębie. O czym opowiedzieliśmy w zestawieniu poświęconym najbardziej szokującym potrawom z okresu okupacji (i nie tylko).

3. Pestki (i wcale nie chodzi o naboje)

Może bo brzmieć dość zaskakująco, ale wojenne poradniki gospodarstwa domowego zalecały gromadzenie pestek owocowych.

Należało zbierać je w małych torebkach lub woreczkach, segregując wedle gatunku. W domu pestki można było wykorzystać do przygotowywania nalewek. Wychodząc na targowisko dało się jednak zrobić na nich lepszy interes!

Reklama

Jak pisały Halina Bielińska i Maria Krüger w swojej okupacyjnej książeczce Nie wyrzucaj pieniędzy za okno. Poradnik dla pani domu:

Przed wojną cena sprzedażna pestek jabłkowych wynosiła około 60 zł za kilogram. Zbieranie tych odpadków można śmiało powierzyć dzieciom.

Z pestkami był tylko jeden, zasadniczy problem. Jeśli chciało się je skupować lub nimi handlować, przez nieporozumienie można było nabyć coś zgoła innego. W okupacyjnej gwarze pestkami nazywano przecież… naboje.

4. Żółwie na mięso (prosto z niemieckiego wagonu)

Na czarnym rynku handlowali nie tylko Polacy. Duża część towarów dostawała się do nielegalnego obiegu z inicjatywy skorumpowanych Niemców, którzy tym sposobem dorabiali sobie na boku.

To za ich pośrednictwem polscy handlarze kupili kilka pełnych wagonów żywności, przeznaczonych dla… nazistowskich fabryk zbrojeniowych!

Warszawscy cwaniacy kupili kota w worku, o czym przekonali się, gdy po otwarciu wagonów… okazało się, że te są pełne żółwi wiezionych z południa Europy w celu przerobienia na konserwy.

Polacy nie stracili rezonu. Zamiast panikować, natychmiast wprowadzili zwierzęta do obrotu. Niektórzy kupowali je jako egzotycznych pupili, cała reszta po prostu zamierzała je zjeść. W menu stołecznych restauracji pojawiła się najprawdziwsza zupa żółwiowa, a nie jak do tej pory podrabiany erzac z języków cielęcych. Zwyczajny warszawiak mógł spróbować takich frykasów we własnym domu. Wystarczyło wybrać się na plac Kercelego po świeżutkiego żółwia.

Przeczytaj też o ostatnim przemówieniu radiowym Hitlera. Co powiedział Niemcom, kiedy było już wiadomo, że wszystko skończone?

Bibliografia

Artykuł napisałam w oparciu o materiały zebrane podczas prac nad moją książką pt. Okupacja od kuchni. Kobieca sztuka przetrwania. Możecie ją kupić na przykład w Empiku.