Pierwsze lokacje miast w Polsce przypadły na okres rozbicia dzielnicowego. Już wcześniej nad Wisłą istniały jednak zwarte skupiska ludności. Koncentrowały się w nich handel i rzemiosło. Tam też znajdowały się siedziby władzy świeckiej i duchownej. Przy których grodach powstały największe i najludniejsze osady? Ilu miały mieszkańców na początku XII stulecia?
Zdaniem Marii Boguckiej i Henryka Samsonowicza, autorów klasycznej pracy Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, już za czasów Bolesława Chrobrego w państwie Piastów można było naliczyć przynajmniej trzydzieści ośrodków „typu miejskiego”.
Reklama
Część zawdzięczała swą pozycję i rozwój położeniu w mateczniku dynastii. Były to na przykład Gniezno, Giecz, Kalisz czy – uznawany obecnie za najważniejszą rezydencję władcy przynajmniej od czasów Mieszka Pierwszego – Poznań.
Inne stanowiły naczelne ośrodki podbijanych prowincji (Kraków, Wrocław). Ich rozwój dodatkowo stymulowała obecność świeżo utworzonych stolic biskupich. Kołobrzeg czy Gdańsk były też portami, a Kruszwica – rosła za sprawą intratnego wydobycia soli.
Metoda z długą historią
Praca Marii Boguckiej i Henryka Samsonowicza ukazała się przed przeszło trzydziestoma laty. Od tego czasu niepomiernie zwiększyła się nasza wiedza o sieci osadniczej wczesnego średniowiecza. Sama lista najważniejszych, (przed)miejskich ośrodków pozostała jednak raczej niezmieniona.
Niechętni do liczbowych spekulacji archeologowie i historycy obecnego pokolenia, nie prowadzą też szerszych dociekań na temat tego, ilu mieszkańców miały poszczególne osady. W obiegu wciąż pozostają więc propozycje sprzed dekad.
Reklama
Najczęściej przytacza się model opracowany przez dawno już nieżyjącego, zasłużonego mediewistę Tadeusza Lalika. Jego ustalenia pochodzą aż z lat 60. XX wieku, ale trafiły na przykład do wydanej w 2009 roku nowej biografii Władysława II Wygnańca.
Ile łącznie było miast w czasach Bolesława Krzywoustego?
Profesor Lalik twierdził, że za panowania Bolesława Krzywoustego (początek XII wieku) polskie (proto)miasta z prawdziwego zdarzenia miały od 500 do 800 mieszkańców. Niekiedy więcej – do 1500. Ale tylko garstka najważniejszych grodów i rozciągających się u ich podnóży podgrodzi, skupiała jeszcze znaczniejszą liczbę ludzi.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Badacz twierdził (chyba zbyt optymistycznie) że wszystkich miast było około roku 1138 łącznie 250. Ale do tego grona zaliczył też dwieście naprawdę małych osad, w których mieszkało po kilkadziesiąt rodzin. Ogółem naczelną rolę w państwie Piastów odgrywało tylko kilkanaście grodów.
TOP 5 największych miast (albo raczej TOP 2)
Maria Bogucka i Henryk Samsonowicz, którzy we własnych obliczeniach bazowali na pracy profesora Lalika, oceniali że w Polsce Bolesława Krzywoustego było pięć miast z populacją na poziomie 4000 – 5000 osób.
Na liście umieścili: Kraków, Wrocław, Gniezno, Kołobrzeg i Wolin.
Należy przy tym zastrzec, że Wolin i Kołobrzeg stanowiły świeże i nietrwałe zdobycze, czy nawet tylko ośrodki uzależnione. Co zaś do Gniezna, ostatnimi czasy przeważają opinie o jego mniejszym, niż dawniej sądzono potencjale.
W Polsce właściwej zostają więc raczej tylko dwa naprawdę duże i prężne ośrodki: Wrocław oraz Kraków. Oba ulokowane na kluczowym szlaku handlowym biegnącym z Pragi do Kijowa i dalej na wschód. A poza tym na południu, które mniej od reszty kraju ucierpiało w latach anarchii za panowania Kazimierza Odnowiciela.
<strong>Przeczytaj też:</strong> Jedyny władca średniowiecznej Polski, o którym wiadomo, że nie poszedł do nieba. Mamy żelazne dowodyKraków to też za Bolesława Krzywoustego (bo niekoniecznie jego ojca, preferującego Płock) faktyczna stolica kraju.
Miasta drugiego (i trzeciego) sortu
Do drugiej kategorii autorzy Dziejów miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej zaliczyli ośrodki, które w ich opinii miały 2000 – 3000 mieszkańców. W tym gronie znalazły się: Głogów, Kruszwica, Legnica, Opole, Płock, Poznań, Przemyśl, Sandomierz, Szczecin i Włocławek.
Reklama
Wreszcie kategoria trzecia – miasteczka przygrodowe, gdzie mieszkało około tysiąca osób. Zdaniem Marii Boguckiej i Henryka Samsonowicza było ich w przybliżeniu dwadzieścia, w tym między innymi Brześć Kujawski, Kalisz, Lublin, Łęczyca, Niemcza, Santok, Sieradz i Wiślica.
Bibliografia
- Bogucka Maria, Samsonowicz Henryk, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.
- Dworsatschek Mariusz, Władysław II Wygnaniec, Kraków 2009.
- Lalik Tadeusz, Społeczeństwo i państwo w drugiej połowie XI i pierwszej połowie XII wieku [w:] Polska pierwszych Piastów, red. Tadeusz Manteuffel, Warszawa 1968.
