Skojarzenia nie są w tym przypadku bezpodstawne. Nazwa Alei Jerozolimskich nawiązuje do społeczności żydowskiej. I do intrygującej inicjatywy budowlanej sprzed kilku stuleci.
Z początkiem historii Alei Jerozolimskich nierozerwalnie wiąże się postać Augusta Sułkowskiego (1729-1786). Był to niezwykle wpływowy polski magnat XVIII stulecia, wychowany w Dreźnie, w kręgu dworu saskiego.
Reklama
Sułkowski wspierał radykalną reformę państwa, opowiadał się za zniesieniem destrukcyjnego liberum veto, likwidacją poddaństwa chłopów, a nawet ograniczeniem stosowania kary śmierci.
Pomógł w powołaniu Szkoły Rycerskiej, mającej kształcić intelektualną elitę kraju. Był też jednym z inicjatorów i marszałkiem Rady Nieustającej – pierwszego rządu (w nowoczesnym rozumieniu) w dziejach Polski.
Warszawskie projekty Sułkowskiego
Młodość Sułkowski spędził w Saksonii, posłem na sejmy był z województwa kaliskiego. Pełnił też kolejno urzędy wojewody gnieźnieńskiego, kaliskiego i poznańskiego. Wiele z jego inicjatyw wiązało się jednak ściśle z polską stolicą.
Przez krótki czas posiadał monopol na widowiska teatralne w Warszawie, choć nie zrobił z niego większego użytku i szybko odsprzedał go komu innemu.
Reklama
Dużo szerzej zakrojone przedsięwzięcie podjął w roku 1774. Na obszarze należącej do siebie jurydyki Bożydar-Kałęczyn (a więc prywatnego fragmentu miasta lub terenów podmiejskich wyjętego spod zarządu właściwiej, warszawskiej administracji) stworzył osiedle przeznaczone ściśle dla ludności żydowskiej. Otrzymało ono nazwę Nowa Jerozolima.
Nowa osada dla Żydów
Projekt wiązał się z nasilającymi się, antyżydowskimi działaniami władz miejskich, dążących do usunięcia wyznawców judaizmu z obszaru Warszawy. Sułkowski miał na celu zapewnienie bezpiecznego i nieodległego azylu ofiarom niedawnych wysiedleń.
Nowa Jerozolima leżała pomiędzy rogatkami Warszawy a granicą wsi Wielka Wola (w rejonie obecnej ulicy Kaliskiej). Prowadzący do niej trakt zaczęto więc nazywać Drogą Jerozolimską.
„Wbrew obowiązującym zarządzeniom”
Określenie utrzymało się i to mimo, że historia samej osady była bardzo krótka. „Nowa Jerozolima powstała wbrew obowiązującym zarządzeniom” – podkreślają autorzy PWN-owskiej Encyklopedii Warszawy. Przepisy zabraniały bowiem Żydom osiedlania się nie tylko w obrębie murów miejskich, ale też w zasięgu dwóch mil od nich.
Reklama
Nawet wysoka pozycja Augusta Sułkowskiego i jego wielki majątek nie wystarczyły do uratowania projektu. Już w 1776 roku Nowa Jerozolima został zlikwidowana „decyzją sądów marszałkowskich”.
Bibliografia
- Drozdowski M., Zahorski A., Historia Warszawy, PWN, Warszawa 1972.
- Encyklopedia Warszawy, PWN, Warszawa 1975 (hasła: Jerozolimskie Aleje; Jurydyki; Nowa Jerozolima; Sułkowski August).
- Szwankowski E., Ulice i place Warszawy, PWN, Warszawa 1963.
