Obecnie już dzieci w szkole podstawowej uczą się, że średniowiecze to liczący ponad 1000 lat okres pomiędzy starożytnością a epoką nowożytną. Ludzie żyjący w tamtym czasie nie mieli jednak pojęcia, że są „średniowieczni”. Kto i dlaczego ukuł nazwę epoki?
Średniowiecze nadal powszechnie bywa nazywane wiekami ciemnymi. Takie postrzeganie okresu między V a XIV-XV wiekiem zawdzięczamy uczonym wiązanym z trendem w kulturze znanym jako renesans czy też odrodzenie. Właśnie wśród ludzi renesansu, wierzących, że jako pierwsi wyrwali się z epoki ciemności, zrodził się sam termin „średniowiecze”.
Reklama
Twórca terminu średniowiecze
Jako pierwszy użył go w 1469 roku znany włoski humanista i główny bibliotekarz papieża Pawła II, Giovanni Andrea Bussi. Zwrot media tempestas pojawił się w przedmowie do wydania dzieł żyjącego w II w. n.e. rzymskiego pisarza i filozofa Apulejusza.
Jak podkreślał profesor Stanisław Piekarczyk w pracy W średniowiecznej rzeczywistości termin ten posiadał wtedy „inne niż obecnie znacznie”. Średniowiecze było nazwą obraźliwą, mającą na celu podkreślić ponoć podrzędny status minionej epoki:
Humaniści przeciwstawili rzekomą dzikość i nieuctwo „barbarzyńców”, utożsamiane z nieznajomością literatury i (…) filozofii antycznej, a nawet po prostu klasycznej łaciny i greki, zarówno czasom starożytnym, jak i rodzącej się wtedy literaturze i sztuce nowej, nawiązującej do owego dawnego, przedchrześcijańskiego jeszcze, ale niedoścignionego wzorca.
Reklama
Już w XIV wieku, jeden z pionierów renesansowej poezji, Francesco Petrarka „lekceważył twórczość swych bezpośrednich literackich pośredników”. Z kolei młodszy o pół wieku od twórcy terminu średniowiecze słynny humanista Erazm z Rotterdamu „wyszydzał zdegenerowane, intelektualnie już puste przejawy scholastycznej filozofii” kilku ostatnich wieków. Profesor Piekarczyk dodawał, że:
U podstaw stworzenia terminu średniowiecze legły przeświadczenia humanistów, że (…) kulturę „barbarzyńców” charakteryzował zbiór właściwości, które odróżniały ją od kultury starożytnej i ponownie sięgając do terminologii dzisiejszej — kultury Odrodzenia, inaczej: początków czasów nowożytnych.
Keller i „Historia wieków średnich”
W kolejnych dwóch wiekach „zakres znaczeniowy nazwy średniowiecze rozszerzony został na wydarzenia polityczne”. Największą zasługę w rozpropagowaniu takiego podejścia miał niemiecki uczony Christoph Cellarius (Keller).
W 1688 roku opublikował on dzieło Historia Medii Aevi a temporibus Constantini Magni ad Constantinopolim a Turcis captam deducta (pol. Historia wieków średnich od czasów Konstantyna Wielkiego do czasu zdobycia Konstantynopola przez Turków).
Tym samem – jak podkreślał autor W średniowiecznej rzeczywistości – doszło „do powstania nowej periodyzacji dziejów”.
Przez stulecia wyróżniano czasy przed i po narodzeniu Chrystusa. Pod wpływem Cellariusa i innych autorytetów świata nauki coraz chętniej zaczęto jednak dzielić historię na antyk, ponoć zacofane wieki średnie oraz epokę współczesną.
Reklama
Bibliografia
- A Companion to the Classical Tradition, red. Craig W. Kallendorf, Wiley-Blackwell 2007.
- Stanisław Piekarczyk, W średniowiecznej rzeczywistości, Iskry 1987.
- Władysław Seńko, Jak rozumieć filozofię średniowieczną, Wydawnictwo Antyk 2001.
