Nazwa średniowiecza. Kto ją wymyślił i dlaczego nadal używamy tak obraźliwego określenia?

Strona główna » Średniowiecze » Nazwa średniowiecza. Kto ją wymyślił i dlaczego nadal używamy tak obraźliwego określenia?

Obecnie już dzieci w szkole podstawowej uczą się, że średniowiecze to liczący ponad 1000 lat okres pomiędzy starożytnością a epoką nowożytną. Ludzie żyjący w tamtym czasie nie mieli jednak pojęcia, że są „średniowieczni”. Kto i dlaczego ukuł nazwę epoki?

Średniowiecze nadal powszechnie bywa nazywane wiekami ciemnymi. Takie postrzeganie okresu między V a XIV-XV wiekiem zawdzięczamy uczonym wiązanym z trendem w kulturze znanym jako renesans czy też odrodzenie. Właśnie wśród ludzi renesansu, wierzących, że jako pierwsi wyrwali się z epoki ciemności, zrodził się sam termin „średniowiecze”.


Reklama


Twórca terminu średniowiecze

Jako pierwszy użył go w 1469 roku znany włoski humanista i główny bibliotekarz papieża Pawła II, Giovanni Andrea Bussi. Zwrot media tempestas pojawił się w przedmowie do wydania dzieł żyjącego w II w. n.e. rzymskiego pisarza i filozofa Apulejusza.

Pierwszy raz termin średniowiecze został zapisany w 1569 roku w przedmowie do wydania dzieł rzymskiego pisarza i filozofa Apulejusza (domena publiczna).
Pierwszy raz termin średniowiecze został zapisany w 1569 roku w przedmowie do wydania dzieł rzymskiego pisarza i filozofa Apulejusza (domena publiczna).

Jak podkreślał profesor Stanisław Piekarczyk w pracy W średniowiecznej rzeczywistości termin ten posiadał wtedy „inne niż obecnie znacznie”. Średniowiecze było nazwą obraźliwą, mającą na celu podkreślić ponoć podrzędny status minionej epoki:

Humaniści przeciwstawili rzekomą dzikość i nieuctwo „barbarzyńców”, utożsamiane z nieznajomością literatury i (…) filozofii antycznej, a nawet po prostu klasycznej łaciny i greki, zarówno czasom starożytnym, jak i rodzącej się wtedy literaturze i sztuce nowej, nawiązującej do owego dawnego, przedchrześcijańskiego jeszcze, ale niedoścignionego wzorca.


Reklama


Już w XIV wieku, jeden z pionierów renesansowej poezji, Francesco Petrarka „lekceważył twórczość swych bezpośrednich literackich pośredników”. Z kolei młodszy o pół wieku od twórcy terminu średniowiecze słynny humanista Erazm z Rotterdamu „wyszydzał zdegenerowane, intelektualnie już puste przejawy scholastycznej filozofii” kilku ostatnich wieków. Profesor Piekarczyk dodawał, że:

U podstaw stworzenia terminu średniowiecze legły przeświadczenia humanistów, że (…) kulturę „barbarzyńców” charakteryzował zbiór właściwości, które odróżniały ją od kultury starożytnej i ponownie sięgając do terminologii dzisiejszej — kultury Odrodzenia, inaczej: początków czasów nowożytnych.

Keller i „Historia wieków średnich”

W kolejnych dwóch wiekach „zakres znaczeniowy nazwy średniowiecze rozszerzony został na wydarzenia polityczne”. Największą zasługę w rozpropagowaniu takiego podejścia miał niemiecki uczony Christoph Cellarius (Keller).

W 1688 roku opublikował on dzieło Historia Medii Aevi a temporibus Constantini Magni ad Constantinopolim a Turcis captam deducta (pol. Historia wieków średnich od czasów Konstantyna Wielkiego do czasu zdobycia Konstantynopola przez Turków).

Christoph Cellarius (domena publiczna).
Christoph Cellarius (domena publiczna).

Tym samem – jak podkreślał autor W średniowiecznej rzeczywistości – doszło „do powstania nowej periodyzacji dziejów”.

Przez stulecia wyróżniano czasy przed i po narodzeniu Chrystusa. Pod wpływem Cellariusa i innych autorytetów świata nauki coraz chętniej zaczęto jednak dzielić historię na antyk, ponoć zacofane wieki średnie oraz epokę współczesną.

Przeczytaj również o imponującym wzroście mieszkańców średniowiecznej Europy. Byli dużo wyżsi niż wam się wydaje


Reklama


Bibliografia

  • A Companion to the Classical Tradition, red. Craig W. Kallendorf, ‎ Wiley-Blackwell 2007.
  • Stanisław Piekarczyk, W średniowiecznej rzeczywistości, Iskry 1987.
  • Władysław Seńko, Jak rozumieć filozofię średniowieczną, Wydawnictwo Antyk 2001.
Autor
Rafał Kuzak

Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.