Pierwsze szpitale położnicze były mordowniami. Przy porodzie umierało nawet 30% kobiet

Strona główna » XIX wiek » Pierwsze szpitale położnicze były mordowniami. Przy porodzie umierało nawet 30% kobiet

Porody niosły z sobą ryzyko w każdej epoce. Nigdy nie były jednak tak niebezpieczne, jak w wiekach XVIII i XIX. Upowszechnienie „nowoczesnej” medycyny przyniosło śmierć niezliczonym tysiącom matek.

Europa już w średniowieczu była usiana szpitalami. Rola tych placówek była jednak zupełnie inna, niż dzisiaj. Przez całe stulecia szpital był raczej przytułkiem lub miejscem izolacji, a nie ośrodkiem leczenia.


Reklama


W Polsce nawet w XVIII wieku wciąż niemal nie zdarzało się, by szpitale… zatrudniały na stałe jakichkolwiek lekarzy. W najlepszym razie pracował w nich jeden doktor, a częściej – tylko cyrulik albo felczer. „Profesjonalizacja” zakładów raczej zresztą szkodziła pacjentom, niż pomagała.

Rycina z przełomu XVIII i XIX wieku reklamująca oddział położniczy szpitala w Londynie.

Największy szpital w przedrozbiorowej Polsce – Dzieciątka Jezus w Warszawie – miał etatowego lekarza. I śmiertelność w nim była wprost porażająca. Spośród 23 000 dorosłych, których przyjęto na leczenie w latach 1772-1786 zmarła niemal jedna czwarta!

Szkodliwa nowoczesność

Makabrycznie wysoka była zwłaszcza śmiertelność matek na oddziałach położniczych funkcjonujących w XVIII i XIX stuleciu.

Poród zawsze uchodził za moment wielkiego zagrożenia, a kobiety zachęcano, by przygotowywały się do niego, jak do śmierci.


Reklama


W epoce przednowoczesnej średnio 1-2% kobiet umierało wydając dziecko na świat. Liczba ta wystrzeliła jednak w górę, gdy tradycyjne, domowe porody w asyście ludowej akuszerki zaczęto zastępować porodami w szpitalach, pod opieką lekarzy.

Umierała nawet 1/3 wszystkich matek

Dwieście lat temu szpitale były miejscami brudnymi i pełnymi zarazków. Nie praktykowano mycia rąk, jakichkolwiek zasad higieny czy izolacji. W efekcie raz po raz wybuchały epidemie gorączki połogowej. Nie brakowało oddziałów położniczych, gdzie stale umierało 10-15% wszystkich matek. Nawet kilkanaście razy więcej, niż we wcześniejszych epokach!

Nowa powieść Ałbeny Grabowskiej pod tytułem Doktor Bogumił już dostępna w sprzedaży.
Inspiracją dla tego artykułu stała się nowa powieść Ałbeny Grabowskiej pod tytułem Doktor Bogumił. To historia Bogumiła Korzyńskiego, który pragnie zostać ginekologiem i tym samym pomóc kobietom takim jak jego żona, która kolejny poród niemalże przypłaca życiem.

Szczególnie rażący – choć też charakterystyczny – jest przykład Szpitala Głównego w Wiedniu. W połowie XIX wieku miał on dwie kliniki położnicze: w jednej przy porodach asystowali mężczyźni, studenci medycyny, w drugiej od roku 1842 tylko kobiety, akuszerki.

W pierwszej klinice w świetle oficjalnych danych umierało rocznie od 8 do niemal 16% matek. W najgorszych miesiącach – 25-30%. A dane i tak są zaniżone, bo konające kobiety często odsyłano na inne oddziały, w efekcie czego ich przypadki nie trafiały do statystyki położniczej.


Reklama


W klinice obsługiwanej przez akuszerki śmiertelność była wielokrotnie niższa, choć i tak znacząco przekraczała poziomy właściwe dla porodów domowych: wynosiła zwykle 2-3%, a w najgorszych latach 6-7,6%.

Z sekcji zwłok prosto do porodu

„Lekarską” klinikę słusznie postrzegano jako umieralnię czy wręcz mordownię. Kobiety w ciąży robiły wszystko byle do niej nie trafić. I choć liczby mówiły same za siebie, to medyczny establishment nie przyjmował do wiadomości, iż źródłem kryzysu są sami lekarze.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Rozwiązanie zagadki odnalazł gotowy iść pod prąd doktor Ignaz Semmelweis. Gdy na zakażenie umarł jeden z jego kolegów, lekarz zrozumiał, że monstrualna skala śmiertelności ma związek z… wykonywanymi w szpitalu sekcjami zwłok. Studenci medycyny asystowali przy krojeniu trupów, po czym prosto z prosektorium, bez mycia rąk, szli… odbierać porody.

Semmelweis wymusił wprowadzenie w szpitalu ścisłego reżimu sanitarnego. Od 1847 roku szorowanie rąk było obowiązkowe, a śmiertelność wśród matek w pierwszej klinice spadła do poziomu 1,3-2,7%.

Spóźniona rewolucja

Po raz kolejny statystki nie pozostawiały wątpliwości. Mimo to środowisko lekarskie nie zaakceptowało zaleceń Semmelweisa. Szybko został on zwolniony ze szpitala w Wiedniu, a jego postulaty powszechnie odczytywano jako… formę zniesławienia. Bo przecież niepokorny doktor śmiał sugerować, że to lekarze, za sprawą swojej postawy, doprowadzali pacjentki do śmierci.

„Praca Semmelweisa z lat 1847-1860 w temacie zastosowania środków antyseptycznych dla zapobiegania gorączce połogowej w praktyce nie przyniosła żadnych skutków w jakimkolwiek kraju” – podkreśla Irvine Loudon w pracy Maternal mortality in the past.


Reklama


Kobiety umierały nadal, a higieniczna rewolucja dotarła na sale szpitalne dopiero w latach 80. XIX wieku – mniej niż półtora wieku temu.

Nie sposób policzyć ile kobiet straciło życie – i ile dzieci zostało sierotami – za sprawą lekarskiego uporu i poczucia nieomylności. Na pewno dziesiątki, a pewnie nawet setki tysięcy.

***

Inspiracją dla tego artykułu stała się nowa powieść Ałbeny Grabowskiej pod tytułem Doktor Bogumił (Wydawnictwo Marginesy 2020). To historia Bogumiła Korzyńskiego: warszawiaka z połowy XIX stulecie, który pragnie zostać ginekologiem i tym samym pomóc kobietom takim jak jego żona, która kolejny poród niemalże przypłaca życiem. Kliknij tutaj, aby dowiedzieć się więcej o książce.

Bibliografia

  1. Dunn P.M., Ignac Semmelweis (1818–1865) of Budapest and the prevention of puerperal fever, „ADC Fetal & Neonatal”, t. 90 (2005).
  2. Hallett C., The Attempt to Understand Puerperal Fever in the Eighteenth and Early Nineteenth Centuries: The Influence of Inflammation Theory, „Medical History”, t. 49 (2005).
  3. Historia Polski w liczbach, t. 1, red. A. Jezierski, A. Wyczański, Warszawa 1994.
  4. Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
  5. Loudon I., Maternal mortality in the past and its relevance to developing
    countries today
    , „American Journal of Clinical Nutrition”, t. 72 (2000).
  6. Obenchain T.G., Genius Belabored: Childbed Fever and the Tragic Life of Ignaz Semmelweis, Tuscaloosa 2016.

Nowa powieść Ałbeny Grabowskiej

Autor
Kamil Janicki
4 komentarze

 

Dołącz do dyskusji

Jeśli nie chcesz, nie musisz podawać swojego adresu email, nazwy ani adresu strony www. Możesz komentować całkowicie anonimowo.


Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Kamil Janicki

Historyk, pisarz i publicysta, redaktor naczelny WielkiejHISTORII. Autor książek takich, jak Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Damy srebrnego wieku, Damy złotego wiekuDamy Władysława Jagiełły, Epoka hipokryzji czy Seryjni mordercy II RP. Jego najnowsza pozycja to Wawel. Biografia (2022).

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Drodzy Czytelnicy! Nasza strona (jak niemal wszystkie inne) wykorzystuje pliki cookies i podobne technologie, między innymi po to, by dostosowywać treści reklamowe do zainteresowań i preferencji użytkowników. Aby to robić, potrzebujemy Waszej zgody.

Klikając przycisk "Przejdź do serwisu" lub zamykając to okno za pomocą przycisku "x" wyrażasz zgodę na przetwarzanie przez Ingens Media Sp. z o.o. oraz naszych zaufanych partnerów, twoich danych osobowych zapisanych w plikach cookies i innych podobnych technologiach w celu marketingowym, obejmującym w szczególności wyświetlanie spersonalizowanych reklam.

Zgoda nie jest obowiązkowa. Możesz też w dowolnym momencie ją cofnąć. Szczegóły dotyczące naszej polityki prywatności, zakresu zgód, a także wycofania i niewyrażenia zgody znajdziesz w naszej polityce prywatności. Tam też znajdziesz informacje na temat zasad przetwarzania danych oraz twoich uprawnień z tym związanych.

Poprzez korzystanie z serwisu bez zmieniania ustawień prywatności w twojej przeglądarce internetowej wyrażasz zgodę na przechowywanie w Twoim urządzeniu końcowym plików cookies i innych podobnych technologii służących do dopasowywania.