Przebieg polskich granic pozostawał niepewny aż do 1924 roku. Przez niemal ¼ swojego istnienia II Rzeczpospolita była krajem bez ściśle ustalonego terytorium. Później też brakowało jasnej odpowiedzi na pytanie, jaka dokładnie jest powierzchnia kraju.
Traktat wyznaczający zasadniczą część polskiej granicy wschodniej podpisano 18 marca 1921 roku.
Reklama
Zgodnie z tak zwanym układem ryskim, kończącym wojnę polsko-bolszewicką, rubież między Rzeczpospolitą i Rosją Radziecką biegła w większości nieznacznie na wschód od linii drugiego rozbioru przeprowadzonego w 1793 roku. Do wymiany dokumentów ratyfikacyjnych doszło 30 kwietnia 1921 roku i wtedy też postanowienia weszły w życie.
Problem Wilna
Nadal nierozstrzygnięta pozostawała natomiast kwestia granicy z Litwą. Podczas ofensywy na Warszawę władze bolszewickie „podarowały” Wilno – wcześniej zajęte przez oddziały Wojska Polskiego – rządowi kowieńskiemu. Zobowiązania wobec Ententy przyjęte przez Polaków w chwili największego zagrożenia nie pozwalały zorganizować kolejnej, oficjalnej ofensywy na dawną stolicę Wielkiego Księstwa Litewskiego. Posunięto się do fortelu, choć szytego bardzo grubymi nićmi.
Wilno zostało opanowane przez generała Lucjana Żeligowskiego, ponoć zbuntowanego przeciw przełożonym. Zgodnie z wolą mocodawców doprowadził on do powołania marionetkowej Litwy Środkowej. Państwa, które istniało tylko po to i tylko tak długo, by wyrazić wolę przyłączenia do Rzeczpospolitej.
8 stycznia 1922 roku zorganizowano wybory do Sejmu Wileńskiego. Frekwencja wyniosła 64%, Litwini gremialnie zbojkotowali głosowanie. W efekcie do parlamentu nie weszło żadne ugrupowanie opowiadające się za niezależnością bądź złączeniem z Litwą kowieńską. 77 na 106 posłów było wprost zwolennikami inkorporacji obszaru do Polski.
Reklama
Już na dziesiątym posiedzeniu, 22 lutego 1922 roku, Sejm Litwy Środkowej podjął oficjalną uchwałę, zgodnie z którą kraj „stanowił bez warunków i zastrzeżeń nierozerwalną część Rzeczypospolitej Polskiej”.
Czy naprawdę „ostatni fragment”?
Zdaniem historyka z Uniwersytetu Warszawskiego Pawła Skibińskiego był to „ostatni fragment niepodległej całości”. Na pewno ostatni tak ważny, ale wiele szczegółów wciąż pozostawało nierozstrzygniętych.
Dopiero w 1923 roku mocarstwa zachodnie zaakceptowały traktat pokojowy między Polską i Rosją Radziecką. Tym samym do historii odeszła też koncepcja Małopolski Wschodniej jako tymczasowej kolonii, przyznanej Rzeczpospolitej tylko na 25 lat.
W 1924 roku Liga Narodów rozstrzygnęła jeszcze spór o przynależność Jaworzyny Tatrzańskiej, która w efekcie przypadła Czechom. Na tym zakończyło się kształtowanie granic odrodzonej Polski.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Dlaczego długość granic II RP tylko „szacowano”?
Długość wszystkich rubieży kraju szacowano na 5397 kilometrów. Słowo „szacowano” jest tu jak najbardziej na miejscu. W 1925 roku Główny Urząd Statystyczny informował, że tylko granice z Niemcami i Związkiem Radzieckim zostały wyznaczone w terenie, w myśl podpisanych traktatów pokojowych. Dokładny bieg pozostałych rubieży określono na bazie map wojskowych, niekoniecznie dokładnych. Do 1933 roku łączna, oficjalna długość granic została podniesiona o przeszło sto kilometrów – do 5534.
Najdłuższa granica II RP
Zdecydowanie najdłuższa była lądowa granica Rzeczpospolitej z Republiką Weimarską – 1912 kilometrów.
Reklama
Dopiero na drugim miejscu znajdowały się Sowiety, stykające się z Polską na długości 1412 kilometrów. Trzecia była Czechosłowacja. Granica z nią miała 984 kilometry.
Powierzchnia przedwojennej Polski
W 1925 roku podawano, że łączna powierzchnia kraju wynosiła 388 279 kilometrów kwadratowych. Wartość tę też należy jednak traktować w przybliżeniu.
W kolejnych latach była nieznacznie korygowana – nie z uwagi na zmiany geopolityczne, ale nowe, w założeniu coraz dokładniejsze, obliczenia. W 1928 roku Polska miała już oficjalnie 388 390 kilometrów kwadratowych, w 1935 roku – 388 634 kilometry kwadratowe.
Nierówne części
Podkreśla się często, że niepodległa Rzeczpospolita składała się z trzech radykalnie odmiennych części, przez lata (a w pewnych zakresach aż do samego końca epoki) stosujących odmienne kodeksy karne i przepisy cywilne. To prawda.
Należy jednak podkreślić, że w żadnym razie nie były to części równe. Aż 69% powierzchni kraju przypadało na były zabór rosyjski, 20% na austriacki, a tylko 11% – na pruski.
Jedyna faktyczna zmiana granic po 1925 roku
Do faktycznych zmian granic – nie tylko w statystyce, ale i w terenie – doszło dopiero w październiku 1938 roku. Wykorzystując niemiecka agresję na Czechosłowację Polska dokonała siłowego zajęcia Zaolzia i drobnych obszarów na granicy ze Słowacją. W efekcie powierzchnia kraju powiększyła się o 1086 kilometrów kwadratowych.
Powierzchnia i granice Polski w 1939 roku
U schyłku epoki II Rzeczpospolita miała (nadal w przybliżeniu) 389 720 kilometrów kwadratowych. Była o 24,6% większa od III Rzeczpospolitej. W Europie była szóstym państwem po Związku Radzieckim, Niemczech, Francji, Hiszpanii i Szwecji.
W istotny – a jak miało się wkrótce okazać: też niezwykle niebezpieczny – sposób u schyłku lat 30. zmieniło się sąsiedztwo Polski. Łączna granica z imperium hitlerowskim – Niemcami, Protektoratem Czech i Moraw oraz Słowacją – miała 2638 kilometrów.
Reklama
Ogółem na aż 74,8% długości swoich granic Rzeczpospolita stykała się z agresorami, którzy uderzyli na nią we wrześniu 1939 roku. Kolejne 14% przypadało na tradycyjnie nieprzyjazną Litwę oraz już tylko pozornie wolne miasto Gdańsk.
****
Powyższy tekst przygotowałem na potrzeby książki Przedwojenna Polska w liczbach (Bellona 2020). To wspólna publikacja autorstwa członków zespołu portalu WielkaHISTORIA.pl, ukazująca jak naprawdę wyglądało życie w II RP.
Prawda o życiu naszych pradziadków
Bibliografia
- Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1999.
- 100 lat Polski w liczbach. 1918–2018, Warszawa 2018.
- Mały Rocznik Statystyczny 1931–1939, Warszawa 1931-1939.
- Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej 1920/22-1928, Warszawa 1923-1928.
- Skibiński P., Polska 1918, Warszawa 2018.
- Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–1921, Warszawa 1992.
2 komentarze