Nie jest prawdą twierdzenie, że kanibalizm to zjawisko tak stare, jak ludzka cywilizacja. W rzeczywistości człowiekowi zdarzało się pożerać człowieka już znacznie wcześniej. Chyba także na obszarze obecnej Polski.
Temat prehistorycznego kanibalizmu w ostatnich latach bardzo zyskał na popularności. Za koronny przykład zjawiska uznaje się szczątki odnalezione w południowo-wschodniej Francji.
Reklama
Jaskinia Moula-Guercy, położona nad Rodanem w departamencie Ardèche, 100 000 lat temu była zamieszkiwana przez Neandertalczyków. Już u schyłku XX wieku wysunięto tezę, zgodnie z którą ci wcześni ludzie zjadali się nawzajem. Nowsze badania zdają się potwierdzać taki domysł.
Ślady po jedzeniu?
Na kościach sześciu Neandertalczyków ze wspomnianego stanowiska, specjaliści namierzyli nacięcia podobne, jak na kościach zjadanych zwierząt.
W tym przypadku przyczyną kanibalizmu była chyba klęska głodu wywołana postępującym oziębieniem klimatu. Prehistoryczni ludzie zjadali jednak innych ludzi także z powodów rytualnych – związanych z duchowością, symbolizmem władzy czy może praktykami magicznymi.
Zjawisko jest znane nie tylko w odniesieniu do Neandertalczyków, ale też naszych bezpośrednich przodków – przedstawicieli gatunki homo sapiens.
Reklama
„Noszą wyraźne ślady przemocy”
Czy prehistoryczny kanibalizm występował również na ziemiach obecnej Polski? Jak wyjaśnia Agnieszka Krzemińska, autorka książki Grody, garnki i uczeni. O archeologicznych tajemnicach ziem polskich za takim twierdzeniem przemawiają jak na razie „dość wątłe przesłanki”. Liczba poszlak stale jednak rośnie.
„Swego czasu mówiło się, że kanibalizmu dopuszczono się w Jaskini Maszyckiej” – pisze Krzemińska. – „Znalezione tam szczątki kilkunastu przedstawicieli kultury magdaleńskiej, żyjących 19–18 tysięcy lat temu, noszą wyraźne ślady przemocy”.
Z aktami ludożerstwa wiąże się też przepalone kości, jakie w latach 80. XX wieku znaleziono w resztkach mezolitycznej – a więc liczącej co najmniej 7000 lat – chaty w Pomorsku koło Sulechowa.
„W pierwszej chwili myśleli, że to skorupa żółwia”
Na szczególnie intrygujący ślad natrafiono również zupełnie niedawno. W 2018 roku, podczas badań prowadzonych w Krzyżu Wielkopolskim, profesor Jacek Kabaciński z Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk natknął się na dobrze zachowany odłamek ludzkiej czaszki sprzed około 11 tysięcy lat.
Reklama
„W pierwszej chwili studenci myśleli, że to kolejna skorupa żółwia. Znajdowali ich sporo, bo wykorzystywano je jako pojemniki. Ale było to sklepienie ludzkiej czaszki (kalota) o mocno wytartych brzegach, jakby od długiego używania lub przechowywania” – pisze autorka książki Grody, garnki i uczeni.
Czyżby czaszki używano na przykład jako rodzaju kielicha? A może był to przedmiot o znaczeniu religijnym? Możliwych wyjaśnień jest całkiem sporo, łącznie z zupełnie trywialnymi. Kość mogła przecież trafić do torfu też przypadkiem.
Rozwiązanie kanibalistyczne zdaniem profesora Kabacińskiego nie powinno jednak być z góry odrzucane.
Zdaniem specjalisty „może warto jeszcze raz przebadać najnowszymi metodami”, między innymi pod kątem ludożerstwa, także wspomniane wyżej szczątki z Jaskini Maszyckiej czy Pomorska koło Sulechowa.
Bibliografia
- Defleur A., White T. i in., Neanderthal Cannibalism at Moula-Guercy, Ardèche, France, „Science”, t. 286 (1999).
- Krzemińska A., Grody, garnki i uczeni. O archeologicznych tajemnicach ziem polskich, Wydawnictwo Literackie 2022.
Fascynujące kulisy archeologii
