Pytie, sybille, wyrocznie. Najbardziej wpływowe kobiety starożytnej Grecji

Pozycja kobiet w starożytnej Grecji była nie do pozazdroszczenia. Ubezwłasnowolnione, spychane w cień, ściśle podporządkowane mężczyznom. Oficjalnie nie mogły mieć żadnego wpływu na politykę i sprawy państwa. Znalazły więc okrężną drogę do władzy.

Jan M. Bremmer, profesor religioznawstwa z Uniwersytetu w Groningen, podkreśla, że świątynie pełniły w starożytnej Grecji różnorakie funkcje. Dzisiaj wiele z nich może zaskakiwać.

Reklama

Były oczywiście miejscami, gdzie zanoszono modły do sił nadprzyrodzonych, a zwłaszcza – składano bogom ofiary. Poza tym jednak stanowiły namiastkę banków narodowych i państwowych archiwów. Istniały przybytki wyspecjalizowane w „kultach leczących”, a także świątynie z wyroczniami, których radzono się w najważniejszych sprawach.

Właśnie te ostatnie cieszyły się szczególnym prestiżem i ogromnymi wpływami politycznymi.

Nieodzowny fach

Przepowiadanie przyszłości stanowiło nieodłączny element życia w Grecji epoki antyku. Każdą wyprawę zbrojną i każdą bitwę poprzedzały praktyki dywinacyjne. Pytania na temat przyszłość zadawali Bogom zwyczajni ludzie, ale też władcy i przedstawiciele elit rządzących.

Wróżby poprzedzały zmianę praw, wypowiedzenie wojny, zawarcie sojuszu, albo ekspedycje mające na celu założenie nowych poleis.

Panowało przekonanie, że aby uzyskać najlepszy prognostyk i najskuteczniejsze wytyczne od sił nadprzyrodzonych, należy udać się do sprawdzonej wyroczni o zamierzchłej tradycji i renomie.

Rekomendacje takiej świątyni niejednokrotnie zmieniały kurs kluczowych wydarzeń. I co charakterystyczne: za najlepsze uważano te wyrocznie, gdzie przyszłość… przepowiadały kobiety.

Reklama

„Obdarta i nieuperfumowana”. Pierwsze wzmianki o sybillach i prorokiniach

Potężne i nieomylne wieszczki przewijają się w licznych dziełach greckiej literatury i w mitach.

Już Heraklit z Efezu, tworzący na przełomie VI i V wieku p.n.e., pisał o „Sybilli z rozedrganymi ustami, obdartej i nieuperfumowanej, mamroczącej rzeczy, z których nie należy się śmiać, bowiem z pomocą boga kobieta ta sięga swym głosem na dystans tysiąclecia”.

Nawet wcześniej o kobiecie posiadającej dar przepowiadania (katastrofalnej) przeszłości opowiadał Homer. To w jego Iliadzie oraz Odysei pojawiła się sławna Kasandra – córka króla Troi, wiedząca z wyprzedzeniem o nieuchronnym upadku miasta.

Homer i autorzy czerpiący inspirację z jego eposów, podkreślali, że nikt nie słuchał napomnień nieszczęsnej Kasandry. Historyczni Grecy brali sobie do serca tę historię. I o wiele poważniej traktowali napomnienia kobiet, o których sądzono, że potrafiły komunikować się z bogami.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

„Prawie każdy naród miał proroków, którzy przepowiadali jego przyszłość” – komentują Przemysław Słowiński i Teresa Kowalik w książce Czas dobiega końca. – „Już w starożytności były wieszczki, czyli sybille, które przewidziały zagładę miast, regionów i całych krajów”.

Seans u Pytii

Zdecydowanie najsłynniejsze i najbardziej wpływowe były wieszczki ze świątyni Apolla w Delfach. Nazywano je pytiami (wbrew utartej opinii, nie było to miano jednej kobiety, ale raczej swoistej „kategorii” prorokiń, z których wiele mogło być aktywnych na raz, w jednym okresie).

O tym, jak wyglądała konsultacja z pytią pisze Pierre Bonnechere w pracy naukowej poświęconej greckim wróżbom:

Petenci dokonywali rytualnego oczyszczenia wodą ze źródła Kastalii i uiszczali datek pieniężny (pelanos). Następnie składali ofiarę na ołtarzu Apolla, by uzyskać omeny, a wreszcie ruszali do pomieszczenia umieszczonego u podstaw świątyni, adytonu (…).

Pytia wieszczyła pijąc wodę i żując laurowe liście. Zasiadała w misie, ustawionej na trójnogu. (…)

 Należało jej słuchać bez spoglądania na nią, musiał więc być w użyciu jakiś rodzaj zasłony, odgradzającej petentów od kapłanki.

Reklama

Najbardziej wpływowe greckie wieszczki

Przepowiednie wprawionej w trans kobiety były zwykle mętne i dawały pole do interpretacji. Zarazem jednak – traktowano je z ogromnym respektem i wdrażano w życie.

Tym samym kapłanki z Delf były w stanie wywierać wpływ na politykę Aten i innych potężnych państw-miast, w stopniu o jakim nawet arystokraci i czołowi politycy tylko marzyli.

Poza nimi wiele cenionych wieszczek działało także w innych świątyniach słynących ze sztuki wróżenia. Dobrze znany jest chociażby przykład prorokiń z Dodony (które sam Platon zrównywał z pytiami), z Claros i Didymy w Azji Mniejszej czy z Cumae – greckiej kolonii w Italii.

Drugie życie przepowiedni sybilińskich

Wyobrażenia o pytiach, sybillach i innych wieszczkach wywarły ogromny wpływ na kulturę rzymską. Następnie zostały przejęte przez chrześcijan i Żydów.

Reklama

„Członkowie żydowskiej diaspory przerabiali antyczne przepowiednie sybilli na nowe, już fikcyjne proroctwa” – pisze Annick Waegeman w pracy The Medieval Sybil. – „Chrześcijanie dodawali do nich kolejne. Obie grupy nawiązywały do dawnych wypowiedzi wieszczek, przeplatając autentyczne, pogańskie proroctwa z imitacjami”.

Kopiowane i upowszechniane od zarania średniowiecza zbiory przepowiedni nawiązujących do dawnych sybilli wciąż rozbudzają wyobraźnię.

Nie brakuje autorów, którzy starają się odnosić treść proroctw do historii Kościoła. Z takimi interpretacjami przepowiedni sybilińskich możecie zapoznać się na przykład w książce Przemysława Słowińskiego i Teresy Kowalik pt. Czas dobiega końca.

Także z czysto historycznej perspektywy znaczenie sybilli i pytii nie ulega wątpliwości. Przecież same te słowa do dzisiaj funkcjonują w języku, są obecne w kulturze i powszechnie zrozumiałe.

Przeczytaj również o tym co robił Nostradamus zanim zajął się przepowiadaniem przyszłości

Reklama

Najgłośniejsze i najbardziej kontrowersyjne przepowiednie w dziejach

Bibliografia

1. Bonnechere P., Divination [w:] A Companion to Greek Religion, red. D. Ogden, Blackwell Publishing 2007.
2. Bremmer J.N., Greek Religion, Oxford University Press 1994.
3. Bowden H., Classical Athens and the Delphic oracle. Divination and democracy, Cambridge University Press 2005.
4. Waegeman A., Medieval Sybil [w:] The Pagan Middle Ages, red. L.J.R. Milis, Boydell Press 1998.