Tortury dla nieletnich, sędziowie, którzy nie skończyli podstawówki. Działalność Wojskowego Sądu Rejonowego w Łodzi

Komunistyczne władze nawet nie próbowały sprawiać pozorów. Katownię Urzędu Bezpieczeństwa ulokowano w tym samym budynku, w którym jeszcze parę miesięcy wcześniej znajdowała się siedziba Gestapo.

W okresie stalinowskim to urząd bezpieczeństwa urósł do rangi najważniejszej instytucji w tworzonym na wzór sowiecki i przy pomocy sowieckich doradców aparacie represji. Po 1948 r. policja polityczna umacnia swoją pozycję i zaczyna dominować nad wojskowym i cywilnym sądownictwem, jednocześnie budując niezależność od władz państwowych.

Reklama

Próbuje się nawet „wymknąć” spod kontroli partyjnej, stając się „państwem w państwie”. Posługując się metodami tortur, powszechnych represji, aresztowań, działając poza prawem, stoi na straży nowego, komunistycznego ustroju.

Bezpieka w Łodzi

Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) w Łodzi został powołany do życia od razu po wkroczeniu do miasta Armii Czer­wonej, czyli w styczniu 1945 r. Za symboliczny można uznać wybór na jego siedzibę gmachu przy ul. Anstadta 7, w którym podczas II wojny światowej swoją katownię miało Gestapo.

Budynek był już przystoso­wany do przetrzymywania i torturowania więźniów, wystarczyło za­pełnić go „wrogami ludu”. Pierwszym szefem łódzkiego WUBP został Mieczysław Moczar.

Kolejno tą, wywołującą powszechny strach, instytucją kierowali: Teodor Duda (1948–1951), Czesław Borecki (1951–1954), Stanisław Żydzik (sierpień–wrzesień 1954) i Teodor Mikuś (1954–1957). W Łodzi utworzono też Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, mający swoją siedzibę w budynku przy ul. Kilińskiego 156. Jednocześnie w województwie łódzkim działało kilkanaście powiatowych urzędów bezpieczeństwa.

Ta krwawa formacja, zwana paradoksalnie strukturami „bezpieczeństwa”, w okresie stalinowskim wciąż rozrastała się, przyjmując wielu nowych funkcjonariuszy. Trafiali tam sprawdzeni w bojach i pozbawieni skrupułów działacze, często z legitymacjami partyjnymi.

Aparat bezpieczeństwa organizowany był na wzór radzieckiego NKWD zarówno pod kątem struktur, jak i bezwzględnych metod działania. Z funkcjonariuszami „bezpieki” współpracowali przy rozbijaniu zbrojnego podziemia żołnierze Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Reklama

Jeżeli dodamy do tego jednostki milicji, zwanej „obywatelską”, podporządkowane nowej władzy Wojsko Polskie i stacjonujące na terenie kraju oddziały Armii Czerwonej, możemy mieć wyobrażenie o militarnej sile skierowanej do ujarzmienia polskiego społeczeństwa (…).

Sąd na usługach polityków

Urząd Bezpieczeństwa był najważniejszą, ale nie jedyną instytucją stalinowskiego aparatu represji. Złą sławę zyskał również łódzki Wojskowy Sąd Rejonowy (WSR), który współpracował z urzędami bezpieczeństwa, z żołnierzami Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, był też podatny na polecenia płynące ze struktur partyjnych PPR, a później PZPR.

Działał w Łodzi w latach 1946–1955 i zasłynął z wydawania wyroków na polityczne zamówienie. W tym czasie orzekł 200 wyroków śmierci, na kary zaś więzienia skazał dziewięć tysięcy osób. Najmniej kar śmierci, bo tylko siedem, zasądził w latach 1954–1955, czyli już w czasie łagodzenia represji i tendencji „odwilżowych” w polityce. Po jego rozwiązaniu, rozpatrywaniem spraw politycznych zajmował się sąd powszechny.

Kadry nowego typu prawników, w pełni uzależnionych od komunistycznej władzy, zaczęto w Łodzi kształcić już od 1946 r. Wtedy właśnie ruszyła pierwsza w kraju średnia szkoła prawnicza, przygotowująca do zawodu przyszłych sędziów i prokuratorów.

Reklama

„Kuźnia talentów prawniczych”

Szkolenie przebiegało w pośpiechu, podczas kilkumiesięcznych kursów, by jak najszybciej zastąpić przedwojennych sędziów nowymi orzekającymi. Kandydatów wybierały władze partyjne tylko spośród osób lojalnych, o sprawdzonych poglądach politycznych, aktywnie angażujących się w utrwalanie władzy ludowej i ściganie przeciwników nowego ustroju.

W roli tej chętnie widziani byli kandydaci o pochodzeniu robotniczo-chłopskim, bez wykształcenia, pozyskiwani wprost z fabryk. Wśród kandydatów na przyszłych sędziów byli nawet tacy, którzy nie ukończyli szkoły podstawowej.

Łódzka „kuźnia talentów prawniczych” działała do 1952 r. W ciągu tych kilku lat placówkę ukończyło ponad 300 absolwentów, którzy rozpoczęli pracę w przekształcanym aparacie sądowym, przede wszystkim w jego strukturach wojskowych.

Wraz z powstawaniem na terenie całego kraju Wojskowych Sądów Rejonowych, następowały też zmiany w prawie karnym. Od 1950 r. ograniczono prawa oskarżonego, wprowadzając zakaz informowania go o treści aktu oskarżenia.

Pozbawiono go też obrońcy. Podejrzany czy też oskarżony pozostawał zupełnie bezbronny, zdany był w pełni na decyzje urzędu bezpieczeństwa. Sąd stracił nawet kontrolę nad stosowaniem aresztu tymczasowego.

Koronnym dowodem w sprawie stało się – na wzór radziecki – wymuszane torturami przyznanie się oskarżonego do winy. Warto dodać, że struktury ludowego sądownictwa tworzył też, działający do 1953 r., Wojskowy Sąd Garnizonowy w Łodzi, zajmujący się głównie rozpracowywaniem spraw dotyczących tzw. przestępstw politycznych.

Parodia wymiaru sprawiedliwości

Oceniając działalność łódzkiego WSR, trzeba podkreślić bezwzględność sędziów w orzekaniu kar, szczególnie widoczną przy osądzaniu młodocianych „przestępców”.

Reklama

Zatrzymywani i torturowani przez UB, sądzeni byli jak dorośli. Za „działalność antypaństwową” skazywano ich zwykle na kary od 5 do 11 lat więzienia.

Sądownictwo stało się parodią wymiaru sprawiedliwości, skutecznym narzędziem zwalczania społecznego oporu i ochrony ustroju komunistycznego. Łódzcy sędziowie bez oporów skazywali żołnierzy podziemnych organizacji konspiracyjnych i więźniów politycznych na śmierć lub długoletnie więzienie. Amnestie dla tych, którzy przeżyli, ogłoszono dopiero w 1956 r.

Sądownictwo wojskowe odegrało w powojennej historii Łodzi ważną, a zarazem okrutną rolę jako jeden z głównych elementów komunistycznego systemu represji. Sądy te – na polecenie urzędu bezpieczeństwa – fizycznie eliminowały przeciwników nowego ustroju.

Najpierw rozprawiły się ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym i opozycją polityczną, a następnie przyszedł czas na konspiracyjne organizacje młodzieżowe. Do 1955 r. wojskowemu prawu i sądom podlegali również cywile.

Czy tuż po wojnie to właśnie Łódź rządziła Polską? Poznaj fascynującą historię robotniczej stolicy PRL-u!

Polecamy

Źródło

Tekst stanowi fragment książki Grzegorza Mnicha Stalinowska codzienność. Łódź w latach 1949-1956, wydanej nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego (2019). Książkę znajdziesz w atrakcyjnej cenie na stronie Wydawcy.

Tytuł, lead, śródtytuły i teksty w nawiasach kwadratowych pochodzą od redakcji. W celu zachowania jednolitości tekstu usunięto przypisy, znajdujące się w wersji książkowej. Tekst został poddany obróbce redakcyjnej w celu wprowadzenia większej liczby akapitów. Skrócone imiona postaci zostały rozwinięte.

Ilustracja tytułowa: Defilada z okazji XV rocznicy powstania Ludowego Wojska Polskiego – ul. Piotrkowska, 1958 r. (fot. materiały prasowe/APŁ).