To było całkowite upokorzenie. Potężna osmańska armia, która najechała latem 1672 roku granice Rzeczpospolitej potrzebowała zaledwie 10 dni, aby zdobyć Kamieniec Podolski. Później zagony wyznawców proroka grabiły i paliły przez wiele tygodnie ogromne połacie kraju. Pokój, podpisany 18 października 1672 roku w Buczaczu, sprawił, że Rzeczpospolitą sprowadzono do roli osmańskiego wasala.
W grudniu 1671 r. sułtan Mehmed IV i wielki wezyr Ahmed Köprülü zawiadomili oficjalnie dwór polski o przyjęciu zwierzchnictwa tureckiego przez Kozaków, zażądali wycofania wojsk polskich z Podola i Ukrainy i przekazania tych ziem Piotrowi Doroszence — lennikowi sułtana. Jednocześnie zarządzili wielką mobilizację wojskową.
Reklama
Najazd staje się faktem
Tymczasem rozdarta wewnętrznie Rzeczpospolita, targana walką stronnictwa dworskiego z opozycją magnacką, znalazła się na skraju wojny domowej. Armii polskiej praktycznie nie było — jedna część tułała się bez celu po kraju, a druga, pod wodzą króla, szykowała się przeciw malkontentom.
Próbowano więc pertraktacji z sułtanem oraz mediacji pokojowych chanatu krymskiego, jednak nic nie było w stanie powstrzymać zaplanowanego już ataku wojsk tureckich. Gdy w sierpniu 1672 r. najazd turecki stał się faktem, Rzeczpospolita w ogóle nie była przygotowana do wojny.
Nieliczne wojsko polskie pozostawione na Ukrainie pod dowództwem Stanisława Karola Łużeckiego zostało pobite 18 lipca pod Ładyżynem przez połączone siły kozacko-tatarskie. Dowodzona przez samego sułtana Mehmeda IV armia osmańska maszerowała już na Kamieniec, a w Rzeczpospolitej wciąż bardziej zajmowano się walką stronnictw niż obroną kraju.
Reklama
Zdobycie Kamieńca
Ogromna armia turecka składała się z około 40 tys. regularnego żołnierza i drugie tyle pospolitego ruszenia, około 6 tys. wojsk hospodarskich (mołdawskiego i multańskiego), około 10 tys. ordy z chanem Selim Girejem i około 3 tys. kozaków Doroszenki. Artyleria wynosiła ponad 100 dział.
Przeciwko tej blisko stutysięcznej armii Polacy nie mieli co przeciwstawić. Król [Michał Korybut Wiśniowiecki] nie chciał wzmacniać Sobieskiego i zdecydował się tylko na zwołanie pospolitego ruszenia. Zawiodły też rachuby na pomoc zagraniczną.
18 sierpnia Turcy oblegli Kamieniec, „orle gniazdo” Podola. Twierdza upadła po zaledwie dziesięciu dniach obrony. Triumfująca armia turecka rozpoczęła marsz na Lwów. Po drodze poddawały się kolejno polskie miasta i zamki. W tym czasie Tatarzy rozpuścili szeroko zagony, obracając w ruinę wielkie połacie kraju.
Lwów pod dowództwem komendanta Eliasza Łąckiego bronił się dzielnie i uparcie, ale przewaga Turków była ogromna (załoga miasta liczyła niecałe 3 tys. ludzi, z czego tylko 1,2 tys. To zawodowi żołnierze).
Do tego wiadomo było, że nie ma co liczyć na odsiecz, gdyż pospolite ruszenie nie przejawiało chęci do walki. Od zniszczenia ocalił miasto wysoki okup (ustalony na 80 tys. talarów). Wiadomo już było, że inwazja turecka skończyła się wielkim sukcesem.
Pokój w Buczaczu
Rozpuszczone po kraju tatarskie czambuły siały pożogę i zniszczenie. W celu obrony bezbronnego kraju hetman Sobieski zdecydował się uderzyć na nie na czele niewielkiej grupy jazdy.
Słynny rajd, w którym poruszający się komunikiem oddział Sobieskiego rozbił kilka koszów tatarskich, pokonał dziesięciokrotnie liczniejszego przeciwnika i ocalił ponad 40 tys. ludności od nieuchronnej tatarskiej niewoli, odbił się wśród Turków szerokim echem i pomógł w rokowaniach.
Nie zmieniło to jednak faktu, że Rzeczpospolita poniosła ogromną klęskę i zmuszona została do podpisania18 października 1672 r. haniebnego układu w Buczaczu. Warunki dyktowane przez Portę, chociaż złagodzone, były surowe. Rzeczpospolita utraciła Ukrainę oraz Podole z Kamieńcem i zobowiązała się do wypłacania sułtanowi rocznego haraczu w wysokości 22 tys. czerwonych złotych.
Reklama
Podole zostało przekształcone w ejalet kamieniecki, podzielony na cztery sandżaki ze stolicami w Jazłowcu, Barze, Międzybożu i Kamieńcu Podolskim (który był stolicą całego ejaletu). Pierwsza faza działań wojennych zakończyła się całkowitą klęską Rzeczpospolitej — upokorzonej i postawionej w roli tureckiego wasala.
Przeczytaj również o tym czy bitwa pod Wiedniem doprowadziła do upadku Rzeczpospolitej?
Źródło
Artykuł stanowi fragment książki Damiana Orłowskiego pt. Chocim 1673. Jej edycja limitowana ukazała się w 2022 roku nakładem wydawnictwa Bellona 2022.
Edycja limitowana
Ilustracja tytułowa: Oblężenie Kamieńca Podolskiego w 1672 roku (domena publiczna).
