W 1300 roku polską koronę włożył król Wacław II z dynastii Przemyślidów, największy przeciwnik Władysława Łokietka. Popularna wizja zakłada, że czeska „okupacja” niosła tylko krzywdy i ucisk. Rzeczywistość była bardziej złożona. Na przedsięwzięciach, decyzjach, ale też samej sile władzy Wacława II Polacy wiele skorzystali.
O drodze Wacława II do polskiego tronu, jego ambicjach, metodach i historycznej renomie pisałem w osobnym artykule. KLIKNIJ, aby go przeczytać.
W Żywocie Briana Monty Pythona aktywiści Frontu Wyzwolenia Judei pytają: „Co nam dali Rzymianie?” – i ku swojemu zdziwieniu odkrywają, że nie jest to pytanie retoryczne. Tak samo my możemy zapytać: „Co nam dali Czesi?”.
Reklama
1. Pokój
„Główne dzielnice, zjednoczone pod bezpośrednimi rządami królewskimi, mogły zażywać dobrodziejstw pokoju. Jest to rzeczywiście główna cecha, jaką notowali współcześni dziejopisowi, charakteryzując czeskie panowanie” – pisze historyk Tomasz Jurek, obecnie najlepszy znawca tego okresu w polskich dziejach.
2. Bezpieczeństwo na arenie międzynarodowej
By zacytować ponownie Tomasza Jurka: „Nowy system okazywał też sporą odporność wobec zagrożeń zewnętrznych. W Małopolsce właśnie dzięki uspokojeniu wewnętrznemu udało się odzyskać utracony wcześniej na rzecz Rusi Lublin (1302), na Pomorzu zaś odeprzeć inwazję rugijską (1301), choć nie obyło się przy tym bez ściągania pomocy krzyżackiej”.
Kwestia krzyżacka jest o tyle istotna, że zakonnicy-rycerze po przepędzeniu najeźdźców i uregulowaniu należności, wrócili do siebie. Kiedy w 1308 roku, już po śmierci Wacława II, analogicznego manewru spróbuje Władysław Łokietek, Krzyżacy nie będą czuć przed nim respektu, zgarną Pomorze Gdańskie i na półtora wieku odetną Królestwo Polskie od morza.
3. Reformę sądownictwa
Wcześniej procesy odbywały się z osobistym udziałem księcia, którego wspierali w tej materii sędzia i podsędek. Wacław II jednak w ciągu piętnastu lat w Polsce zjawił się ledwie trzykrotnie, sędziowie i podsędkowie musieli więc orzekać bez udziału monarchy. W efekcie zrodziły się sądy ziemskie.
Reklama
Jak zwraca uwagę historyk Tomasz Nowakowski, reforma ta była najwidoczniej „zgodna zarówno z oczekiwaniami społeczeństwa, jak i ogólnymi tendencjami rozwoju sądownictwa, skoro przyjęła się w całej Polsce, a sądy ziemskie funkcjonowały z niewielkimi zmianami przez kilka następnych stuleci”.
4. Reformę administracyjną
Monarcha w piastowskiej Polsce nie tylko wykonywał władzę sądowniczą, ale też posiadał całą gamę innych uprawnień. Ponieważ jednak Wacława w zasadzie nie było w kraju, ktoś musiał go zastępować.
Na podporządkowanych królowi ziemiach zaczęli urzędować starostowie, cieszący się bardzo szerokimi kompetencjami (sądownictwo w sprawach dotyczących rycerstwa, gromadzenie dochodów z danin, władza policyjno-karna, kierowanie obroną kraju).
Takiej zmiany nie dałby rady przeprowadzić dzielnicowy książę, któremu przyszłoby się mierzyć z niezadowoleniem (a może i buntem) miejscowych elit. Potężny Wacław II nie musiał w podobnym stopniu przejmować się ewentualną opozycją. Poza tym rozumiano, że skoro króla nie ma na miejscu, to konieczna jest alternatywa.
Po upadku czeskich rządów Władysław Łokietek próbował odmiennych rozwiązań, ale ostatecznie zdecydował się na system starościański, który okazał się niezwykle trwały.
5. Intratny handel miedzią
Kwestię tę niedawno omówił w znakomitej rozprawie mediewista Tomasz Jasiński, dochodząc do następujących wniosków:
Reklama
Pierwszym władcą na ziemiach polskich, który z całą pewnością rozumiał znaczenie (…) handlu [miedzią] dla swojego władztwa i przywiązywał dużą wagę do jego rozwoju, był Wacław II. Zapewne przesadą byłoby stwierdzenie, że dążąc do opanowania Małopolski, miał on przed oczyma zyski płynące z tego handlu, ale to jednak on podjął związane z nim ważne decyzje ekonomiczne.
Niemal pierwszymi posunięciami tego władcy w Małopolsce były mianowicie lokacja Nowego Sącza oraz przyznanie Podolińcowi prawa składu. Obydwie decyzje wiązały się z handlem miedzią; Nowy Sącz stał się dzięki temu ważnym ośrodkiem na miedzianym szlaku, gdzie rozładowywano wozy z miedzią spiską i dalej spławiano Dunajcem do Wisły z ominięciem Krakowa.
Ustanowienie prawa składu w Podolińcu, położonym na trasie Koszyce–Kraków, faworyzowało małopolskich kupców w stosunku do kupców węgierskich i pruskich.
W efekcie w Polsce doświadczono w praktyce, jak wielkie korzyści ekonomiczne może przynieść zjednoczenie.
Kliknij, aby zobaczyć inne nasze artykuły poświęcone Wacławowi II.
****
Powyższy tekst przygotowałem na potrzeby książki Chwile przełomu (Bellona 2021). To wspólna praca autorstwa publicystów portalu WielkaHISTORIA.pl, ukazująca kluczowe punkty zwrotne w dziejach Polski.
Nasi najlepsi publicyści o wydarzeniach, które zmieniły dzieje Polski
Dowiedz się więcej
- Antonín R., Hnězdenská koronovace kále Václava II. v kontextu jeho zahraniční polityki na počátku 14. století, [w:] Gnieźnieńskie koronacje królewskie i ich środkowoeuropejskie konteksty, red. J. Dobosz, M. Matla, L. Wetesko, Gniezno 2011.
- Barciak A., Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz w początkach XIV wieku, Katowice 1992.
- Gawlas S., O kształt zjednoczonego Królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, wyd. 2, Warszawa 2000.
- Jasiński T., Handel miedzią węgierską a restytucja rządów Władysława Łokietka w Polsce (1304–1312), „Roczniki Historyczne” t. 84 (2018).
- Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski Henryk (1274–1309), wyd. 2, Kraków 2006.
- Jurek T., Polska pod władzą obcego króla. Rządy czeskie w latach 1291–1306, [w:] Król w Polsce XIV i XV wieku, red. A. Marzec, M. Wilamowski, Kraków 2006.
- Łowmiański H., Początki Polski, t. 6, cz. 2, Warszawa 1985.
- Nowacki B., Czeskie roszczenia do korony w Polsce w latach 1290–1335, Poznań 1987.
- Nowacki B., Przemysł II. Odnowiciel Korony Polskiej (1257–1296), Kraków 2007.
- Nowakowski T., Małopolska elita władzy wobec rywalizacji o tron krakowski w latach 1288–1306, Bydgoszcz 1992.
