Odmawianie sobie mięsa stanowiło nieodłączny element życia w chrześcijańskiej kulturze średniowiecznej Europy. Naszych odległych przodków nie sposób jednak nazywać wegetarianami. Sprzeciw wobec zabijania zwierząt w celu ich zjedzenia uchodził wręcz za oznakę herezji i buntu wobec boskiego porządku rzeczy.
Maja Iwaszkiewicz, autorka wydanej właśnie książki Świnia na sądzie ostatecznym. Jak postrzegano zwierzęta w średniowieczu, zwraca uwagę na interesujący, a bardzo rzadko poruszany wątek. Czy w średniowieczu można było praktykować wegetarianizm? I co myślano o ludziach, którzy to robili?
Reklama
Temat zjadania zwierząt, dzisiaj wiązany bezpośrednio z kwestią ich praw i dobrostanu, ale też ze zmianami klimatu, w średniowieczu był postrzegany zupełnie inaczej. „Kościół nie tylko spożywanie mięsa popierał, ale wręcz niejako nakazywał” – słusznie podkreśla Iwaszkiewicz.
„Kościół mięsożerców”
Według średniowiecznej teologii żaden element ziemskiej rzeczywistości nie mógł być przypadkowy, a tym bardziej zbyteczny. Każde zjawisko i stworzenie stanowiło element boskiego planu: miało namacalną lub przynajmniej symboliczną funkcję. Co do zwierząt – wierzono, że istnieją w pierwszej kolejności po to, by ludzie się nimi żywili.
Mięso uchodziło za rodzaj boskiej nagrody, oznakę łaski pańskiej. Kościół restrykcyjne nakazywał unikać go (choć nie mięsa ryb) w okresach postnych, które obejmowały nawet ponad połowę dni w roku. Przez resztę czasu spożywanie dziczyzny lub zwierząt hodowlanych było jednak zalecane czy wręcz obowiązkowe. W Księdze Rodzaju zapisano przecież: „Wszystko, co się porusza i żyje, jest przeznaczone dla was na pokarm”.
Dieta mięsożerna stanowiła element kultury, religii, ale też wyznacznik statusu. Mięsa odmawiali sobie, z konieczności, ludzie najbardziej ubodzy. O bogactwie domu, statusie rodziny i wystawności uczty świadczyło wprost to, ile sztuk zwierząt trafiało na stół.
Reklama
Heretycka dieta
Unikanie mięsa ze względów światopoglądowych – a nie w ramach pokuty – uważano za bluźnierstwo, akt odrzucenia niebiańskiego daru. I chociaż nie istniał jeszcze termin „wegetarianizm” (ukuty dopiero w XIX wieku), to ludzi, którzy stosowali dietę roślinną niejako naturalnie podejrzewano o heretyckie ciągoty lub o hołdowanie pogańskim poglądom.
W czasach antyku nie brakowało autorytetów piętnujących zjadanie zwierząt. Był w tym gronie sławny Pitagoras, byli też neoplatończycy.
Potem za odrzuceniem wszystkiego, co pochodziło od zwierząt (a więc ich zdaniem należało do zepsutego, materialnego świata) opowiadali się manichejczycy. Ten ruch religijny, konkurujący ze chrześcijaństwem, został wprawdzie w świecie zachodnim wytępiony w V wieku n.e., ale i tak ogromnie obawiano się go przez całe niemal średniowiecze.
Bezmięsni katarzy
Przeróżne sekty wyrastające w kolejnych wiekach niemal zawsze uważano za zakamuflowane wariancje na temat manicheizmu. A ponieważ o manichejczykach wiadomo było, że unikali nie tylko mięsa, ale też jajek, a nawet mleka, to wszelkie przejawy wegetarianizmu lub tym bardziej weganizmu ściągały uwagę duchowieństwa i inkwizycji.
Temat powrócił podczas krwawych prześladowań katarów prowadzonych we Francji w XIII stuleciu.
„Oni również dzielili świat na materialny i duchowy” – pisze autorka książki Świnia na sądzie ostatecznym. Jak postrzegano zwierzęta w średniowieczu. – „Wegetarianizm był u katarów wskazany ze względu na ich koncepcję życia w czystości, poście i ciągłej modlitwie, a zwierzęta, które powstają w wyniku kopulacji, były przez nich uważane za nieczyste”.
Reklama
Warto zatrzymać się w tym punkcie i podkreślić, jak bardzo średniowieczny wegetarianizm różnił się od dzisiejszego. Ci, którzy w XXI wieku decydują się na dietę bezmięsną mówią o swojej miłości do zwierząt. Ci jednak, którzy nie jedli mięsa 800 lat temu argumentowali to… wstrętem do wszystkiego, co związane ze zwierzętami.
Jak postrzegano zwierzęta w średniowieczu?
Bibliografia
- Iwaszkiewicz Maja, Świnia na sądzie ostatecznym. Jak postrzegano zwierzęta w średniowieczu, Wydawnictwo Poznańskie 2021.
- Madigan K., Medieval Christianity. A New History, Yale University Press 2015.
- Walters K.S., Portmess L., Ethical Vegetarianism: From Pythagoras to Peter Singer, SUNY Press 1999.
3 komentarze