Wyżywienie w Berezie Kartuskiej. Co jedli więźniowie sanacyjnego obozu?

Wyczerpanie, kurza ślepota, nieustanna biegunka i… zakazane wizyty w ubikacji. Więźniów Berezy Kartuskiej traktowano nieludzko. Czy tak też ich żywiono?

Obóz w Berezie Kartuskiej funkcjonował od 12 lipca 1934 roku aż do wkroczenia we wrześniu 1939 roku na jego teren Armii Czerwonej. Do wybuchu wojny przewinęło się przez niego około 3000 osób.

Reklama

Według pomysłodawców był przeznaczony do przetrzymywania „burzycieli porządku publicznego i bezpieczeństwa” (zgodnie z obwieszczeniem wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego).

Trafiało się tam bez wyroku sądowego. Taka procedura wzbudzała wtedy, jak i obecnie wiele kontrowersji. Już w okresie międzywojennym Berezę Kartuską porównywano do funkcjonujących w Trzeciej Rzeszy obozów koncentracyjnych (nie mylić z obozami śmierci). Określeń „obóz koncentracyjny” i „polski obóz” używali nawet przedstawiciele władz (o czym pisaliśmy szeroko w tym artykule).

Taniej niż w więzieniu

Los osadzonych w Berezie Kartuskiej był powodem wielu polemik i dyskusji, zarówno w prasie, jak i na trybunie sejmowej. Jednym z „gorących” tematów stała się kwestia wyżywienia w obozie.

Początkowo dzienną stawkę przeznaczoną na ten cel ustalono na poziomie 28 groszy. Prasa od razu wytknęła rządowi, że jest to mniej, niż w przypadku więźniów kryminalnych, skazanych za ciężkie zbrodnie (o tym, jak żywiono więźniów pisałem tutaj).

Dowodzono, że kwota nie wystarczy na utrzymanie w zdrowiu ciężko pracującej osoby – a przecież „bereziakom” kazano wykonywać szereg prac fizycznych!

Władze próbowały się bronić, twierdząc, iż jakość wydawanych w Berezie posiłków jest znacznie wyższa, niż w normalnych zakładach karnych. Koniec końców rząd ugiął się jednak pod presją opinii publicznej i norma dziennego wyżywienia została podniesiona do 49 groszy.

Reklama

Wyżywienie za grosze

Jaką wartość miało 28 czy 49 groszy? W dużym przybliżeniu przyjmuje się, że przedwojenna złotówka to 10 obecnych złotych. Tak więc początkowo więźniów obozu żywiono za równowartość niecałych trzech dzisiejszych złotych dziennie!

Co jednak konkretnie za te niespełna 50 gr można było wtedy kupić? Pewne pojęcie w temacie dają nam ceny niektórych produktów na krakowskim targu (oczywiście na Polesiu były one niższe) z 14 sierpnia 1934 roku.

I tak na przykład litr mleka niezbieranego kosztował 12-18 groszy, jajko 4-6 groszy, kilogram ziemniaków i marchwi 8-10 groszy, kilogram jabłek 20-60 groszy, kilogram masła deserowego 2,2-2,4 złotych, zaś na przykład kura 2-3 złote.

Zajrzyjmy jeszcze do „Statystyki cen” za trzeci kwartał 1934 roku, wydanej przez Główny Urząd Statystyczny.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Za kilogram chleba żytniego w Warszawie – w detalu – płacono w sierpniu 33 grosze, kilogram pszennej mąki kosztował 49 groszy (czyli dokładnie tyle, ile wynosiła dzienna stawka żywieniowa w obozie), kilogram cukru 1,44 złotych, kilogram słoniny 1,4 złotych, zaś kilogram kawy – bagatela – 7,2 złotych.

Co naprawdę (a przynajmniej oficjalnie) jedli bereziacy?

Oczywiście ceny na targach nie odpowiadały bezpośrednio kosztom żywienia w zakładzie z własną kuchnią i hurtowymi dostawami. Na szczęście nie jesteśmy zdani tylko na spekulacje.

Reklama

W pracy Wojciecha Śleszyńskiego pod tytułem Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934-1939, został zamieszczony raport kierownika gospodarczego obozu w Berezie z 20 stycznia 1939 roku. Przytaczam go w całości. Literówki i błędne sumy liczb obecne w oryginalne zostały skorygowane i umieszczone w nawiasach kwadratowych.

„Raport o stanie wyżywienia odosobnionych w dniu 20 stycznia 1939 r.”

• Stan ogólny: 483
• W szpitalu w Kobryniu 4
• Ogólny stan do wyżywienia 479
• z tego pełnych racji 466
• Post (chleb i woda) 13

Wydano

Śniadanie – Kawa

• Kawa na 1 odosobnionego 25 gram na [466 odosobnionych 11,650 kg].
• Cukier na 1 odosobnionego 25 gram na 466 odosobnionych [11,650 kg].
• Chleb na 1 odosobnionego 700 gram na 466 odosobnionych 330,750 kg
• Twaróg na 1 odosobnionego 50 gram na 466 odosobnionych 23,300 kg

Obiad – Zacierki

• Mąka pytl[owa] na 1 odosobnionego 120 gram na 466 odosobnionych 55,920 kg
• Kartofle na 1 odosobnionego 500 gram na 466 odosobnionych 230,000 kg
• Słonina na 1 odosobnionego 40 gram na 466 odosobnionych 18,640 kg
• Sól na 1 odosobnionego 30 gram na 466 odosobnionych 13,980 kg
• Cebula na 1 odosobnionego 10 gram na 466 odosobnionych 46,660

Kolacja – Krupnik

• Kartofle na 1 odosobnionego 1000 gram na 466 odosobnionych 466,000 kg
• Słonina na 1 odosobnionego 15 gram na 466 odosobnionych [6,990 kg] kg.
• Kasza pęczak na 1 odosobnionego 100 gram na 466 odosobnionych 46,600 kg

Reklama

Koszt

• Kosz wyżywienia 1 odosobnionego w dniu 20 stycznia wynosi 49,48 gr.

Bereza Kartuska, dnia 20 stycznia 1939 r.
Kierownik Referatu Gosp.
/-/ A. Pruchniewicz, st. post.

Ślepota, biegunka, zakazany klozet

Jak widać, dieta była raczej jarska. Brak mięsa i dostatecznej ilości tłuszczów w połączeniu z dużym wysiłkiem fizycznym powodowały u osadzonych częste występowanie tzw. kurzej ślepoty. Jednak prawdziwą zmorą były biegunka i zatwardzenie. 

Szczególnie, że w Berezie dostęp do toalety był ograniczony regulaminowo i uzależniony od widzimisię strażników.

Trzynastu głodzonych

W raporcie pojawia się także wzmianka o 13 „poszczących”. Tak zwany post stanowił karę za różnego rodzaju przewiny. Skala sankcji była różna.

Reklama

W przypadku osadzenia w obozowym areszcie więzień otrzymywał jednego dnia normalną porcję żywieniową, zaś kolejnego suchy chleb i trzy razy wodę.

Dużo gorzej było dostać się do karceru, mieszczącego się w starej piwnicy. Podziemia składały się z czterech pomieszczeń bez okien, pozbawionych jakichkolwiek mebli, z wilgotną i dodatkowo polewaną wodą podłogą. „Pensjonariusz” karceru mógł liczyć co drugi dzień na 350 gram czerstwego chleba i kubek wody lub ledwie połowę racji obozowej.

Przeczytaj również o tym czy Bereza Kartuska naprawdę była obozem koncentracyjnym?

Bibliografia

1. Brzoza Czesław, Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kraków 1998.
2. Obwieszczenie wojewody poleskiego Wacława Kostka-Biernackiego, „Słowo”, nr 188, 13 lipca 1934.
3. Śleszyński Wojciech, Obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej 1934-1939, Białystok 2001.
4. Statystyka cen 1934, z. 3.