Wojna totalna naznaczyła każdy aspekt codziennego życia ludności cywilnej. Jej konsekwencje w stopniu szczególnym dotknęły dzieci. Sieroctwo stało się zjawiskiem powszechnym. Nawet jednak te dzieci, które wciąż miały rodziny musiały z dnia na dzień wydorośleć.
Postępująca pauperyzacja polskiego społeczeństwa sprawiała, że nastolatkowie byli zmuszeni, podobnie jak dorośli, walczyć o zdobycie żywności, opału, środków potrzebnych do przetrwania w warunkach okupacji.
Reklama
Zabawa w wysiedlenia i łapanki
Wojenne realia w ogromnym stopniu wpływały też na młodsze dzieci. Wiele z nich niemal nie pamiętało życia sprzed września 1939 roku. Wszelkie postawy i zachowania wytworzone w nieludzkich warunkach nowego reżimu były przez nie przyjmowane jako te właściwe.
Dzieci są zawsze świetnymi i bystrymi obserwatorami dorosłych. Te dorastające w latach 1939–1945 adaptowały zatem dla potrzeb zabawy sceny z „życia codziennego”, przenosząc zaobserwowane wzorce do swojego dziecięcego świata.
Zamiast w prostą grę w klasy czy w berka, bawiły się raczej w wysiedlenia i łapanki; udawały, że strzelają do siebie z broni, odgrywały role okupantów i uwięzionych. Zamiast dzielić się tym, co posiadały z rówieśnikami, niejednokrotnie wolały „rabować”.
Często nie otaczały ich uprzejme rozmowy i przyjacielskie gesty, lecz krzyk i agresja, także te stawały się więc dla nich wzorcem. Czas wojny i okupacji zabrał im najbliższych, ciepły dom i opiekę, pozbawił możliwości normalnego rozwoju.
Reklama
Bez kultury i edukacji
Nie bez skutku pozostawały też starania władz, rozmyślnie dążących do tego, by pozbawić polskie dzieci tożsamości narodowej i ograniczyć ich rozwój intelektualny.
Decyzją niemieckiego okupanta zlikwidowano muzea, teatry, większość bibliotek. 31 października 1939 roku Hans Frank ogłosił, że w Generalnym Gubernatorstwie mogą funkcjonować tylko szkoły powszechne (odpowiednik dzisiejszych podstawówek) i zawodowe.
Mają tylko liczyć do 500
W listopadzie 1939 roku uskuteczniono likwidację szkół średnich ogólnokształcących i zawodowych, a także uniwersytetów. Na mocy rozporządzenia Franka z 18 czerwca 1940 roku wznowiono działalność części szkół powszechnych i zawodowych z programem nauczania na poziomie niemieckiego wyszkolenia technicznego.
Zabroniono nauki geografii Polski, literatury polskiej oraz historii narodowej. Zakazane były też lekcje gimnastyki, a zakres pozostałych przedmiotów ograniczono do minimum.
Reklama
Heinrich Himmler oczekiwał, że po ukończeniu oficjalnej szkoły polscy abiturienci będą w stanie się podpisać i liczyć w granicach 500. Przede wszystkim mieli jednak rozumieć, iż ich naczelnym obowiązkiem jest zachowanie posłuszeństwa wobec Niemców.
Puste szkoły
Jak podawał profesor Czesław Madajczyk, „w końcu 1940 roku było w Generalnym Gubernatorstwie 30% liczby szkół i 28% przedwojennej liczby uczniów.
Chodziło do szkół znacznie mniej dzieci, niż było zapisanych. Spowodowane to było brakiem butów, odzieży, trudnościami dojazdu, brakiem opału dla szkół”.
Warto też podkreślić, że wśród przedstawicieli polskich elit intelektualnych zamordowanych w trakcie II wojny światowej aż 11%, czyli około 10 000 osób, stanowili nauczyciele.
***
O traumie wojny, trudzie wychowania dzieci w najgorszych realiach i kobiecej sile, pozwalające przetrwać najtrudniejsze opowiada Nina Majewska-Brown w nowej powieści pt. Rodzinne sekrety. To trzeci tom w serii Zakładnicy wolności (Świat Książki 2022).
Wybrana bibliografia
- A. Czajkowska, Zbrodnie hitlerowskie na dzieciach. Rys historyczny obozu dla dzieci i młodzieży polskiej w Łodzi (1942-1945) [w:] Dzieci wojny, red. A. Bartuś, Oświęcim 2016.
- S. Hodorowicz Knab, Naznaczone literą P. Polki jako robotnice przymusowe w III Rzeszy 1939-1945, Kraków 2018.
- R. Hrabar, Czas niewoli, czas śmierci, Warszawa 1979.
- E. C. Król, Możliwości edukacyjne polskich dzieci na ziemiach okupowanych przez Trzecią Rzeszę w latach 1939-1945 [w:] Dzieci wojny, red. A. Bartuś, Oświęcim 2016.
- C. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t.1-2, Warszawa 1970.
- C. Łuczak, Polityka ludnościowa i ekonomiczna hitlerowskich Niemiec w okupowanej Polsce, Poznań 1979.
Trzeci tom bestsellerowej serii Niny Majewskiej-Brown
