W zdecydowanej większości przypadków średniowieczne przydomki nadawano już po śmierci obdarzonych nimi osób. Często działo się tak dopiero po kilku dekadach. Niekiedy – nawet po całych stuleciach. Z królem Władysławem Łokietkiem było jednak inaczej.
Bolesław Chrobry zyskał swój przydomek niespełna trzy wieki po śmierci. Kazimierz Wielki – po około stu trzydziestu latach. Władysław Łokietek (ur. ok. 1260, zm. 1333) nie musiał jednak czekać nawet do czasu, aż spocznie na katafalku.
Reklama
Jego imię już za życia powszechnie uzupełniano o trwałe przezwisko. Był to jednak przydomek zupełnie innego rodzaju niż u pozostałych wymienionych królów.
Bolesława Chrobrego i Kazimierza Wielkiego – ale też władców takich jak Kazimierz Odnowiciel czy Kazimierz Sprawiedliwy – obdarowano przydomkami, by podkreślić ich ogromne talenty i zasługi dla kraju oraz poddanych.
Władysław Łokietek dostał tymczasem nie pochwałę, ale tylko – komentarz do swojego wyglądu.
„Książę Władysław zwany…”
Przydomek króla od początku funkcjonował wyłącznie w formie polskiej, nie zaś łacińskiej. Fakt ten wydaje się potwierdzać, że był w pierwszej kolejności używany ustnie, a tylko przy okazji (i z racji popularności) notowany. Miał też bardzo wiele wariantów różniących się zapisem.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Kalendarz krakowski, w notce sporządzonej za życia króla, podawał, że w 1320 roku koronowano „księcia Władysława zwanego Loketcho”. Do pochodzącego z połowy XIV stulecia Rocznika Traski trafiła z kolei forma „Loctek”.
Jak wyjaśniał wybitny znawca imiennictwa piastowskiego, Jacek Hertel, określenie:
Reklama
(…) pojawia się niemal zawsze przy imieniu króla Władysława także w licznych, późniejszych nieco źródłach polskich (Loketh, Loctek, Lokethk, Loketko, Lokyethko, Loketcho, Lokietek) oraz przekazach ruskich (Łokot lub Łokotko), czeskich (Loketko, Lokutko) czy niemieckich (Loket, Lokecz, Lokut).
Władysław Łokietek albo Łokieć
Z wszystkich tych przykładów wyłaniają się dwie główne odmiany. Władysław był określany albo tak jak teraz, Łokietkiem, albo krócej – Łokciem.
Najstarsze objaśnienie przydomka można odnaleźć w kronice Jana Długosza z XV stulecia. Dziejopis stwierdził na temat króla Władysława: „Od niezmiernie niskiego ciała nazywano go Cubitalis, czyli po polsku Loktek”.
Niektórzy podają, że miano odnosiło się do faktu (albo raczej insynuacji), jakoby Władysław Łokietek dorastał swoim współczesnym ledwie do łokcia. Inni sądzą, że było to raczej odniesienie do miary długości.
Reklama
Łokieć w XIV-wiecznym Krakowie miał nieco ponad 60 centymetrów. Władysław Łokietek na pewno nie był aż tak niski. Ale jeśli współcześni przerastali go o głowę, to mógł sobie już za młodu zdobyć uszczypliwe przezwisko.
Potem zaś – jako człowiek obdarzony dystansem do samego siebie – nie próbował go zwalczać.
Czy przydomek Władysława Łokietka odpowiadał prawdzie?
Nie sposób rozstrzygnąć do jakiego stopnia przydomek władcy był uzasadniony.
Przedwojenny antropolog Jan Czekanowski stwierdził, że sam rozmiar sarkofagu Władysława Łokietka mógł sugerować kolejnym pokoleniom Polaków jego niską posturę. Nigdy jednak nie zweryfikowano osądu utrwalonego w powtarzanym od stuleci przezwisku.
Reklama
W przeciwieństwie do wielu innych grobów królewskich na Wawelu, ten w którym spoczywa Władysław Łokietek ani razu nie został otwarty. A kości króla nie próbowano przebadać i zmierzyć.
Przeczytaj też o tym, jak wyglądał Władysław Jagiełło – inny król, którego grobowca nie naruszono.
Bibliografia
- Czekanowski Jan, Polska – Słowiańszczyzna. Perspektywy antropologiczne, Warszawa 1948.
- Hertel Jacek, Przezwiska Piastów w średniowieczu. Z badań nad antroponomastyką historyczną, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia”, t. 16 (1980).
- Ioannis Dlugossi Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, ks. 9, Varsaviae 1975.
- Rożek Michał, Groby królewskie na Wawelu, Kraków 2008.
- Stamm Edward, Staropolskie miary, cz. 1: Miary długości i powierzchni, Warszawa 1938.
1 komentarz