Trudno wyobrazić sobie miasto starożytnego cesarstwa rzymskiego bez akweduktu. W całym imperium zbudowano łącznie setki tych cudów dawnej inżynierii. Który akwedukt był jednak najdłuższy i najbardziej imponujący?
Wśród znawców tematu długo brakowało zgody co do tego, który z rzymskich systemów zaopatrzenia w wodę miał największą skalę. Trudności w dużym stopniu wynikają ze stanu zachowania rzymskich reliktów.
Reklama
Wprawdzie w Europie wciąż działa kilka odrestaurowanych, rzymskich akweduktów (np. Acqua Vergine w stolicy Włoch), ale większość dawnych linii została rozebrana bądź zniszczała na przestrzeni stuleci. Na ich miejscu często stoją teraz wioski, miasta, budynki, co uniemożliwia kompleksowe badania archeologiczne, a nawet odtworzenie dokładnego przebiegu nitek.
Różnią się też metody pomiarów, a tym samym interpretacje liczb.
Najsłynniejsze i najbardziej imponujące akwedukty
W publikacjach poświęconych osiągnięciom starożytnych Rzymian szczególnie często wskazuje się na akwedukty zaopatrujące Kartaginę (około 90 kilometrów od źródła do głównego ujęcia) oraz Kolonię (95 kilometrów).
Za symbol antycznej inżynierii uchodzi też najdłuższy akwedukt samego Rzymu, Aqua Marcia, który miał w przybliżeniu 91 kilometrów.
Nawet dłuższy system zapewniał wodę rzymskim miastom w obecnej Jordanii (tak zwany związek Dakapolis). Miał prawdopodobnie około 106 kilometrów, bez uwzględniania odnóg. W Apamei w Syrii główna linia mogła mieć z kolei ponad 120 kilometrów. Nawet to nie był jednak akwedukt numer jeden. W żadnym razie.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Który akwedukt naprawdę był najdłuższy?
W latach 90. XX wieku zaczęły ukazywać się prace naukowe, w myśl których naprawdę najdłuższy i najbardziej spektakularny system stworzono w drugiej stolicy cesarstwa – Konstantynopolu (obecnym Stambule).
Twierdzenia początkowo były przyjmowane z pewnym sceptycyzmem. W roku 2008 ukazała się jednak przełomowa praca zespołu pod kierownictwem Jamesa Crowa, która rzuciła zupełnie nowe światło na temat.
Reklama
Grupa brytyjskich specjalistów przeprowadziła kompleksowe badania w terenie. Naukowcom udało się nawet zdobyć zgodę tureckich władz na odwiedzenie niedostępnych obszarów wojskowych. Łącznie prześledzili przebieg całego systemu, który poza Stambułem zachował się w zadziwiająco dobrym stanie.
Dwa razy dalej niż w Rzymie
Akwedukty Konstantynopola budowano w kilku etapach. Kluczowe znaczenie miały starania cesarza Walensa (zm. 378), ale ostateczny kształt sieć uzyskała kilka dekad po jego śmierci – najprawdopodobniej w początkach V wieku.
Wodę czerpano z kilku źródeł, z których najdalsze było położone w regionie trackiego miasta Bizye, na obecnym pograniczu bułgarsko-tureckim. Od głównego ujęcia w mieście dzielił je w linii prostej fenomenalny dystans 120 kilometrów. Dla porównania w Rzymie najdalsze źródło wykorzystywane przez akwedukt znajdowało się dwa razy bliżej: 60 kilometrów od miasta.
W ramach konstantynopolitańskiej sieci zbudowano około sześćdziesięciu mostów i wiaduktów, z których aż 19 zachowało się do dzisiaj w „z grubsza nienaruszonym stanie”. Najdłuższy akwedukt miał, od źródła do ujęcia, łącznie 336 kilometrów. Przeszło dwa razy więcej niż jakikolwiek inny w imperium.
Reklama
Spektakularny bilans
Cała konstantynopolitańska sieć akweduktów liczyła 592 kilometry. Także pod tym względem stolica wschodu wyraźnie wyprzedzała Wieczne Miasto. W Rzymie system zaopatrzenia w wodę miał 520 kilometrów, a przecież składało się na niego aż 11 odrębnych akweduktów.
James Crow podkreśla, że sieć zaopatrująca Konstantynopol była osiągnięciem imponującym nie tylko w kontekście rzymskiej inżynierii, ale też na tle „wszystkich społeczeństw przedindustrialnych”. Trudno się z nim nie zgodzić.
Przeczytaj również o tym czy starożytni Rzymianie naprawdę jadali na leżąco?
Bibliografia
- Crow James i in., The Water Supply of Byzantine Constantinople, Society for the Promotion of Roman Studies 2008.
- Oleson John P., The water supply of Byzantine Constantinople: Book Review, “American Journal of Archeology Book Review”, Lipiec 2020.
- Serwis RomanAqueducts.info prowadzony przez Wilkego Schrama.
Ilustracja tytułowa: Fragment akweduktu Walensa w Stambule (Jwslubbock/CC BY-SA 4.0)
