Jan Kazimierz Waza (ur. 22 marca 1609, zm. 16 grudnia 1672) – król Polski i wielki książę litewski od 1649 do 1668 roku, przedstawiciel polskiej gałęzi dynastii Wazów. Jako młodszy syn Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki zdecydował się obrać drogę kariery duchownej.
W latach 1638-1640 był więziony we Francji pod zarzutem szpiegostwa. W 1643 roku, wbrew woli brata, króla Władysława IV Wazy, rozpoczął nowicjat we włoskim klasztorze jezuitów. W 1645 roku został kardynałem. Mimo to w obliczu śmierci Władysława i przy braku innego potomka dynastii, Jan Kazimierz Waza został wybrany na kolejnego monarchę Rzeczpospolitej.
Reklama
Jan Kazimierz Waza nie zdołał stłumić powstania Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego ani dojść z buntownikami do trwałego porozumienia. Jego uparta, zaślepiona postawa doprowadziła do najazdu szwedzkiego, znanego jako potop, a niezdolność do osiągnięcia kompromisu ze szlachtą nie dała żadnej szansy obrony kraju przed niemal jednoczesnym atakiem Rosjan.
W 1655 roku Jan Kazimierz Waza uciekł z Polski na Śląsk. Seria wojen i najazdów stanowiła największą katastrofę demograficzną i gospodarczą w dziejach państwa. Król powrócił nad Wisłę w 1656 roku, ale wojny z sąsiadami trwały jeszcze przez dekadę. Rzeczpospolita straciła 1/4 terytorium, jej ludność skurczyła się nawet o 30%, a pełna odbudowa ze zniszczeń nie nastąpiła nigdy.
Za panowania Jana Kazimierza Wazy po raz pierwszy zerwano obrady sejmy po zgłoszeniu liberum veto. W latach 1665-1666 król zmagał się z wewnętrzną rebelią, tzw. rokoszem Lubomirskiego. W 1668 roku zdecydował się abdykować i wyjechał do Francji.
Jan Kazimierz Waza nie miał żadnych legalnych potomków. Był żonaty tylko raz – poślubił wdowę po swoim bracie, królową Ludwikę Marię Gonzagę, która u jego boku odgrywała niepoślednią rolę w polityce. Śmierć monarchini była jedną z przyczyn popychających Jana Kazimierza do zrzeczenia się korony.
Ciekawostki o Janie Kazimierzu Wazie
- Jan Kazimierz Waza abdykował w porozumieniu z dworem francuskim. W zamian za doprowadzenie do wyboru kandydata znad Sekwany na kolejnego władcę Rzeczpospolitej obiecano mu hojne uposażenie.
- Zanim Jan Kazimierz Waza wstąpił do klasztoru jezuitów, próbował swoich sił w karierze wojskowej. Był pułkownikiem armii cesarskiej, a w 1638 roku mianowano go nawet admirałem floty i wicekrólem Portugalii.
- Łacińskie inicjały monarchy – ICR – już za jego życia tłumaczono jako Initium Calamitatis Regni: „początek klęski królestwa”. Także według dzisiejszych historyków wojny z czasów Jana Kazimierza Wazy stanowiły punkt zwrotny, po którym upadek kraju stał się niemal nieunikniony.
Reklama
Książki o Janie Kazimierzu Wazie
Ukazały się dwie nowoczesne biografie króla: Ostatni Waza na polskim tronie autorstwa Tadeusza Wasilewskiego („Śląsk” 1984) oraz Jan Kazimierz Waza Zbigniewa Wójcika (Ossolineum 2004).
