Władze nazistowskie nie tworzyły obozów śmierci w przypadkowych miejscach. W przeciwieństwie do obozów pracy czy nawet obozów koncentracyjnych te były ukrywane, tak aby prawda o zbrodniczym planie eksterminacji całej populacji żydowskiej nie wydostawała się na zewnętrz. Znając taką regułę trudno zrozumieć wiele kroków podejmowanych przez Niemców w Auschwitz-Birkenau. Szczególnie dziwny jest przykład podobozu E715.
Na oficjalnej liście narodowości, których przedstawiciele byli więzieni w kompleksie Auschwitz-Birkenau brakuje Brytyjczyków.
Reklama
W pewnym sensie to fakt zrozumiały. Oficjalnie żaden poddany Jego Królewskiej Mości nie był więźniem Auschwitz, nie miał wytatuowanego numeru na ramieniu. Ale to jeszcze nie oznacza, że w obozie w ogóle nie było Brytyjczyków.
Setki tysięcy jeńców
W toku II wojny światowej, zwłaszcza w pierwszych, znaczonych zwycięstwami latach, Niemcy pojmali ogromną liczbę niemal 200 000 żołnierzy z krajów podległych koronie brytyjskiej.
W przeciwieństwie na przykład do żołnierzy polskich biorących udział w wojnie obronnej 1939 roku, Brytyjczycy nie musieli obawiać się czy będą uznawani za jeńców, w myśl konwencji międzynarodowych. Nie podważano ich statusu. Dochodziło jednak do przypadków, gdy żołnierze ci byli przetrzymywani wspólnie z niewolniczą siłą roboczą, a nawet w tych samych kompleksach obozowych, w których planowo eksterminowano ludność żydowską.
Zapomniany podobóz
Spora liczba żołnierzy z Wielkiej Brytanii i innych krajów korony brytyjskiej trafiła do Auschwitz-Birkenau. Stworzono tam dla nich osobny podobóz E715, wchodzący w skład Auschwitz III Monowitz.
Reklama
W publikacjach przewijają się różne dane na temat liczby Brytyjczyków, którzy trafili do Monowitz lub ściśle do podobozu E715. Według opracowania przygotowanego przez Uniwersytet Goethego we Frankfurcie tylko na przełomie 1934 i 1944 toku takich jeńców było około 1400. Po tym jak większość odesłano do innych obozów, liczba utrzymywała się do końca wojny na poziomie około 600.
„Należałoby go uznać za brudną dziurę”
Brytyjskim jeńcom przetrzymywanym w Auschwitz niekiedy dostarczano paczki żywnościowe Czerwonego Krzyża. Nie obejmował ich też rygor, na jaki byli narażeni formalni więźniowie kompleksu, a podobóz podlegał Wehrmachtowi, nie zaś esesmańskiej załodze Auschwitz.
Znane są tylko pojedyncze przypadki jawnej przemocy względem Brytyjczyków z podobozu E715. W lutym 1944 roku zdarzyło się, że kapral L.V. Reynolds z Royal Army Service został rozstrzelany za nieposłuszeństwo, ale był pewien ewenement.
Nie oznacza to jednak, że Brytyjczycy mogli liczyć na komfortowe warunki niewoli. Wygodnie mieli co najwyżej ci, którzy bezpośrednio po przybyciu w rejon Auschwitz trafili do tymczasowych kwater, zwyczajnie przeznaczanych dla volksdeutschy (podobóz E711).
Reklama
Podobóz E715 w żadnym razie był hotelem czy pensjonatem. Oto jak opisuje panujące w nim warunki Colin Rushtonw książce Sabotażysta z Auschwitz:
Należałoby go uznać za brudną dziurę. Jedyna latryna była sześciometrowym sześciennym dołem wykopanym w ziemi tuż przed barakiem Arthura. Po drugiej stronie umieszczono drewniane deski z okrągłymi otworami, w których ludzie mogli się załatwiać otoczeni arkuszem blachy falistej zapewniającym minimalny stopień intymności. Pomimo odrobaczania w barakach roiło się od wszy.
Niezrozumiała decyzja
Przede wszystkim jednak podobóz E715 wcale nie był odizolowany od reszty obozu, gdzie przetrzymano Żydów i niewolniczą siłę roboczą. Colin Rushton podkreśla, że brytyjskie baraki stały „zaledwie kilka metrów” od fabryki IG Farben, stanowiącej centralny punkt obozu Auschwitz III Monowitz.
Jeńcy łatwo mogli obserwować więźniów prowadzonych do pracy. Jak podkreśla Russel Wallis w książce British POWs and the Holocaust Brytyjczycy byli też świadkami aktów wyjątkowego okrucieństwa i morderstw dokonywanych na Żydach. Ci, którzy spędzili w obozie dłuższy czas zaczynali orientować się w jego nadrzędnym, zbrodniczym przeznaczeniu.
Także w opracowaniu przygotowanym przez Uniwersytet Goethego można wyczytać, że Brytyjczycy z podobozu E715 słyszeli odgłosy rozstrzeliwania więźniów, oglądali wieszane zwłoki ofiar esesmanów, a nawet miewali okazję to kontaktu z więźniami Monowitz.
Jeden z jeńców, Ron Jones, wspominał nawet, że Brytyjczykom pozwalano grać w niedziele w piłkę nożną… na polach zaraz obok obozu Birkenau, gdzie trwała masowa eksterminacja Żydów.
Reklama
Mieli dla nich inną rolę?
Trudno dzisiaj rozstrzygnąć dlaczego władze nazistowskie godziły się na taki wyciek informacji – i dlaczego w ogóle skierowały niemałą liczbę Brytyjczyków do Auschwitz-Birkenau. Za trop należałoby chyba uznać tajny komunikat przechwycony w lipcu 1942 roku przez brytyjski wywiad.
W dokumencie zgłaszano zapotrzebowanie na brytyjskich jeńców, którzy mogliby pełnić w Auschwitz rolę „kapo” – a więc nadzorców kierujących innymi więźniami zgodnie z wolą załogi. Taki plan nigdy jednak nie doczekał się realizacji. Brytyjczycy trafili do Auschwitz. Żadnego nie mianowano natomiast kapo.
Bibliografia
- E715 – Camp for British Prisoners of War, Wollheim Memorial.
- Prior Neil, Holocaust remembrance: Football 'helped save Auschwitz PoW’s life’, „BBC.com”, 22 stycznia 2012.
- Rushton Colin, Sabotażysta z Auschwitz, Bellona 2022.
- Wallis Russell, British POWs and the Holocaust, Bloomsbury 2017.
Unikalna historia Brytyjczyka zesłanego do Auschwitz
