Długość życia przed wojną była radykalnie niższa niż dzisiaj. Najbardziej zmieniły się jednak przyczyny śmierci. Mieszkańcy II Rzeczpospolitej umierali na choroby, o których dzisiaj w ogóle nie myślimy. A to co uśmierca nas, dla Polaków sprzed stulecia stanowiło problem co najwyżej drugorzędny.
Obecnie największą liczbę Polaków zabijają choroby krążenia. Według zbiorczych danych z ostatniego ćwierćwiecza (a dokładnie z lat 1989-2014) umiera na nie aż 46% z nas. Na drugim miejscu plasują się choroby nowotworowe (24% zmarłych). Przed wojną statystyka wyglądała kompletnie inaczej. Choć jej odtworzenie wymaga odrobiny wysiłku.
Reklama
Zwodnicze informacje
We współczesnych publikacjach Głównego Urzędu Statystycznego przewija się wykres z pozoru zawierający pełną odpowiedź na nasze pytanie. Tytuł: „Zgony według wybranych przyczyn na 10 tys. ludności w 1932 roku”. Źródło pierwotne: Mały Rocznik Statystyczny z 1939 roku.
Z GUS-owskiego albumu 100 lat Polski w liczbach 1918-1939 można się dowiedzieć, że przeszło siedemnastu Polaków na 10 000 umierało przed wojną na gruźlicę, ponad piętnastu na zapalenie płuc, trzynastu na „choroby nagminne”, ośmiu na choroby serca, a prawie pięciu – na nowotwory. Liczby nie tylko niewiele mówią, ale przede wszystkim są… absurdalnie niekompletnie.
Autorzy albumu zapomnieli odnotować, że w cytowanym zestawieniu oznaczono przyczyny zgonu tylko 41% wszystkich zmarłych. Co stało się z pozostałymi 59%? Nie podano.
Na co chorowano, na co umierano?
Na szczęście ostatni przedwojenny rocznik statystyczny zawiera jeszcze kilka innych tabel poświęconych zdrowotności i przyczynom zgonu.
Można z nich wyczytać chociażby jakie choroby zakaźne były najpowszechniejsze. W drugiej połowie lat 30. mieszkańcy II Rzeczpospolitej najczęściej zapadali na odrę (38 000 zachorowań rocznie), płonicę (22 000), błonicę (19 500) i dur brzuszny (16 000). Grypa nie była rejestrowana w tych statystykach.
<strong>Przeczytaj też:</strong> Prawda o zamachu na Piłsudskiego wreszcie wyszła na jaw. Sprawca przyznał się po latachJeszcze ciekawsze, szczegółowe dane przynosi kolejna tabela. To statystyka przyczyn zgonów: wprawdzie tylko w dużych miastach, ale za to kompletna, nie zawierająca wielkich, białych plam. Liczby podano ponownie jako „zgony na 10 000 mieszkańców”. Przeliczyłem je na procenty dla ostatniego odnotowanego roku.
W 1938 roku mieszkańcy II RP (a przynajmniej wiodących aglomeracji) umierali odpowiednio na:
| Choroby serca – 19,1% |
| Gruźlica – 13,5% |
| Zapalenie płuc i choroby narządów oddechowych – 12,2% |
| Inne choroby – 10,4% |
| Choroby nowotworowe – 9,6% |
| Choroby przewodu pokarmowego – 7,2% |
| „Wątłość wrodzona i wady rozwoju” – 5,2% |
| „Uwiąd starczy” – 5,1% |
| Udar i „rozmiękczenie mózgu” – 4,4% |
| Choroby niewiadome – 2,5% |
| Śmierć gwałtowna – 2,5% |
| Samobójstwo – 1,9% |
| Zapalenie nerek – 1,4% |
| Zapalenie opon mózgowych – 1,1% |
| Dur brzuszny – 0,9% |
| „Choroby ciąży i porodu” – 0,7% |
| Błonica i dławiec – 0,6% |
| Grypa – 0,6% |
| Krztusiec – 0,4% |
| Odra – 0,3% |
| Płonica – 0,3% |
| Czerwonka – 0,2% |
Przyczyny zgonu. Co się zmieniło od czasów II RP?
Na pierwszym miejscu, tak przed wojną, jak i teraz, widnieją choroby serca. Wtedy jednak odpowiadały za dużo mniejszy odsetek zgonów. Nie prawie połowę, ale jedną piątą!
Ogromne żniwo śmierci zbierała tymczasem obecnie rzadko spotykana i dająca się leczyć gruźlica. W 1938 roku tylko w największych miastach umarło na nią 6000 osób. W 2016 roku w całym kraju – poniżej 550.
Tak samo radykalnie spadł odsetek zgonów powodowanych przez inne choroby układu oddechowego. Z 12% w II Rzeczpospolitej do 5-6% obecnie.
Reklama
Ogromna różnica dotyczy wreszcie chorób nowotworowych. Tutaj znaczenie miała mniejsza długość życia i powszechność ciężkich chorób zakaźnych (ludzie umierali zanim „zdążyli” zachorować na raka), ale też – niższa wykrywalność nowotworów. Często nie były one prawidłowo diagnozowane i zupełnie ich nie leczono. Zgon był zaś kwalifikowany na przykład jako skutek „wątłości”, „uwiądu starczego” lub „chorób niewiadomych”.
Bibliografia:
- 100 lat Polski w liczbach 1918-2018, Główny Urząd Statystyczny 2018.
- Mały Rocznik Statystyczny 1939, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1939.
- M. Bury, Najczęstsze przyczyny zgonów wśród Polaków, ABCZdrowie.pl.
- Umieralność w Polsce. Najczęstsze przyczyny zgonu, PolitykaZdrowotna.com.
Ilustracja tytułowa: Scena szpitalna w spektaklu Korespondent wasz donosi. Lwów 1936.
1 komentarz