W chwili zaręczyn z litewskim księciem Jagiełłą Jadwiga Andegaweńska nie miała nawet dwunastu lat. Uważała, że przyszły król okaże się barbarzyńcą i prymitywem, ale z jednego powodu zgodziła się zostać jego żoną.
Młodą królową nie kierowały myśli o korzyściach, jakie ze związku wyciągną elity państwa. Nie zastanawiała się też raczej nad kwestiami polityki międzynarodowej. Ważne było dla nie jedno: co na nieszablonowym stadle zyska Kościół.
Reklama
Małżeństwo z księciem Litwy miało doprowadzić do chrystianizacji ostatniego pogańskiego – przynajmniej oficjalnie – kraju Europy.
„Pani przyrodzona” wyobrażała sobie, że wystąpi w tej samej roli, co sławna Dobrawa cztery stulecia wcześniej. Chciała słuchać podniosłych kazań i z entuzjazmem obserwować, jak tłumy nawróconych Litwinów zmierzają do rzek, stawów i strumieni, by obmyć się w wodach chrztu…
Kłamliwe obrazy
Długo panowało przekonanie, że jej życzeniom musiało stać się za dość. Na sławnym płótnie Jana Matejki, obrazującym chrzest Litwy, Jadwiga to postać dominująca.
Stoi dumnie wyprostowana pod piastowskim sztandarem; w dłoni trzyma kielich przeznaczony dla nowo mianowanego biskupa. Wzrok każdego, kto spojrzy na szerokie na ponad metr malowidło, w pierwszej kolejności padnie właśnie na nią.
Reklama
Na obrazie Wojciecha Gersona Chrzest Litwy w centrum widać przemawiającego do pogan Jagiełłę, Jadwiga siedzi jednak zaraz za nim, w otoczeniu dworzan, na tronie skrytym pod prowizorycznym baldachimem.
Z kolei płótno Władysława Ciesielskiego ukazuje Jadwigę w pełnej krasie, podczas gdy Jagiełło skryty jest w cieniu i wśród dymu wznoszącego się znad – jak można przypuszczać – płonących bałwanów.
Podobnych przykładów są krocie. I tylko historyczna rzeczywistość zupełnie odstaje od wyobrażeń artystów.
Zagadkowa nieobecność
Królowa Jadwiga nie towarzyszyła Jagielle w wyprawie misyjnej na Litwę w 1387 roku. Ogółem w źródłach nie odnotowano żadnego, choćby najkrótszego wyjazdu Andegawenki do Wielkiego Księstwa.
Przy obecnym stanie wiedzy o trasach podróży i miejscach pobytu Jadwigi można stwierdzić z niemal zupełną pewnością, że żadna taka wizyta nie miała miejsca.
Reklama
Królowa nie pojechała na Litwę, mimo że jej mąż odwiedzał ojczyznę regularnie – starał się tam wyruszać co roku, najchętniej na zimę. Dlaczego ani razu nie zabrał monarchini z sobą?
O co naprawdę chodziło?
W głównej misji chrystianizacyjnej Jadwiga nie wzięła udziału, bo w tym samym czasie wysłano ją na Ruś Czerwoną. Obecność najjaśniejszej pani na rubieżach południowo-wschodnich miała potwierdzić polską zwierzchność nad prowincją, do której pretensje rościli sobie także Węgrzy.
Później Jagiełło mógł odkładać pomysł wspólnej podróży na Litwę, twierdząc, że żona jest na to zbyt młoda lub zbyt słabego zdrowia. Prawdziwych przyczyn zaniechania wyprawy, która przyniosłaby zapewne niemałe korzyści propagandowe nad Wisłą i w Europie, można się tylko domyślać.
Źródła nie przechowały żadnej wzmianki w temacie, co jednak nie powstrzymało historyków przed domysłami. Jeden z biografów Jagiełły, profesor Stefan M. Kuczyński, sugerował nawet, że król nie chciał zabrać ślubnej do Wilna, bo tam… miała przebywać jakaś jego wcześniejsza, pogańska partnerka czy wprost żona.
Reklama
Powody prywatne i polityczne
W hipotezach nie trzeba chyba posuwać się aż tak daleko. Doskonale wiadomo, że Jagiełło stale obawiał się o własną pozycję i niezwykle niechętnie odbierał przejawy ambicji dorastającej małżonki. Poza tym, wbrew popularnym wyobrażeniom, prywatne relacje króla i królowej nie układały się ani dobrze, ani nawet poprawnie.
Jagiełło unikał żony, rzucał na nią najbardziej odrażające oskarżenia, nawet zarzucał jej niewierność. Im zaś była starsza, tym bardziej bał się, że kobieta mająca formalnie równą mu rangę, zacznie mieszać się nie tylko do spraw polskich, ale i litewskich – które pragnął zarezerwować tylko dla siebie.
Faktycznie zresztą w roku 1398 Jadwiga zażądała od kuzyna króla, wielkiego księcia Witolda, by ten zapłacił jej „czynsz” ze wszystkich ziem ruskich i litewskich, które przecież miały zostać „przyłączone” do Polski na mocy zawiązanej dwanaście lat wcześniej unii.
Temat ewentualnej podróży na wschód mógłby stać się w kolejnych latach zarzewiem sporów na dworze. Nie doszło do nich, bo Jadwiga zmarła w połogu w wieku 25 lat.
Reklama
Pierwsza polska królowa na Litwie
Pierwszą polską monarchinią, która dotarła do ojczyzny Giedyminowiczów, była dopiero Anna Cylejska.
W 1413 roku nie tylko zwiedziła kraj męża, lecz także zrobiła to, o czym tak usilnie marzyła jej poprzedniczka. Wyruszyła wprawdzie nie do ostatniego pogańskiego państwa, ale na ostatnią wysepkę tradycyjnych kultów Żmudź, by tam obserwować akcję misyjną organizowaną na polecenie władcy.
Źródło
O królowej Jadwidze i jej następczyniach piszę znacznie szerzej w książce pt. Damy Władysława Jagiełły (Wydawnictwo Literackie 2021). Artykuł, który przeczytałeś powstał właśnie na jej podstawie. Pełna bibliografia tematu znajduje się w książce.
Fascynujące losy następczyń królowej Jadwigi
