Holokaust w Austrii. W ojczyźnie Hitlera władze nie miały żadnej litości dla Żydów

W Austrii prześladowania Żydów wprowadzono gwałtownie, z dnia na dzień. Terror był nie do zniesienia. Większość członków społeczności żydowskiej z tego kraju zdołała jednak przetrwać Holokaust.

Ogromna część Austriaków nie pamięta dzisiaj o holokauście, o jego prawdziwej skali, a zwłaszcza o współudziale rodaków w zbrodni.

Reklama

Według sondażu przeprowadzonego w 2019 roku na zlecenie żydowskiej organizacji Claims Conference 21% Austriaków nie wie, że Adolf Hitler pochodził z ich kraju. 51% nie wie, że Austriakiem był także Adolf Eichmann – jeden z głównych organizatorów Zagłady.

Prawie połowa Austriaków nie ma też świadomości, że podczas II wojny światowej zginęło sześć milionów Żydów. 42% nie potrafi nawet odpowiedzieć na pytanie czym właściwie był holokaust. Tym bardziej nie pamiętają o losie austriackich Żydów – sąsiadów swoich dziadków i pradziadków.

Społeczność żydowska w przedwojennej Austrii

W 1938 roku ponad 180 000 obywateli Austrii uważało się za członków społeczności żydowskiej. Około 220 000 osób było zaś Żydami według kryteriów przyjętych przez władze nazistowskiej III Rzeszy.

Żydzi austriaccy stanowili około 4% całej populacji kraju. Ich udział był jednak znacznie wyższy w stolicy. Prawie co dziesiąty mieszkaniec Wiednia był Żydem.

Reklama

Nie brakowało napięć na tle etnicznym i religijnym, ale nawet faszystowski (choć przeciwny III Rzeszy) kanclerz Engelbert Dollfuss, sprawujący władzę od 1932 do 1934 roku, sprzeciwiał się prześladowaniom Żydów.

„Podejmował kroki mające na celu ochronę interesów ludności żydowskiej, wprowadzając zakaz propagandy antysemickiej czy też dyskryminowania studentów pochodzenia żydowskiego” – opowiada Eva Schloss, pochodząca z wiedeńskiej rodziny żydowskiej, na kartach wspomnień pt.  After Auschwitz. Przejmujące świadectwo przetrwania przyrodniej siostry Anne Frank. 

„Najczarniejszy scenariusz”. Sytuacja Żydów po anszlusie Austrii

Sytuacja zmieniła się z dnia na dzień, gdy Niemcy 12 marca 1938 roku dokonali anszlusu – przymusowej, choć popieranej przez ogromną część Austriaków aneksji kraju.

„W Niemczech naziści nasilali prześladowania stopniowo, lecz w Austrii proces ów przebiegł znacznie bardziej gwałtownie” – wyjaśnia Martin Winstone w książce Miejsca Holocaustu w Europie. – „Żydów najpierw upokarzano, a następnie odbierano im prawa i konfiskowano dobytek”.

Dramatyczną zmianę obserwowała Eva Schloss, wówczas dziewięcioletnia dziewczyna:

Już pierwszy tydzień rządów nowej nazistowskiej władzy potwierdził słuszność najstraszniejszych scenariuszy.

Austriaccy naziści dostali wolną rękę na dokonywanie wszelkiego rozboju, fizycznie znęcali się nad ludnością żydowską, grabiąc własność prywatną i zmuszając ją do publicznego obelżywego traktowania swoich pobratymców; nagminne były przypadki zatrzymywania żydowskich oficerów i żołnierzy, weteranów pierwszej wojny światowej i zrywania z ich piersi odznaczeń wojennych.

Reklama

Nagle otwarci i przyjaźni towarzysze mojego dzieciństwa wyparowali bez śladu. Zamiast nich pojawiły się ich nowe wcielenia, których nie poznawałam.

Prostolinijni sklepikarze, konduktorzy tramwajowi czy inspektorzy budowlani, co do których szczerości nie miałam dotychczas wątpliwości, teraz kazali żydowskim przechodniom klękać i na kolanach szorować płyty chodników, usuwając z nich prodemokratyczne hasła.

„Kazali im kłaść się na ziemi i jeść trawę”

Celem władz niemieckich na tym etapie nie była jeszcze fizyczna eliminacja całej ludności żydowskiej. Nazistom zależało przede wszystkim na tym, by przymusić sterroryzowanych Żydów do wyemigrowania z kraju.

„Żydowskie dzieci zmuszano, by pisały słowo Jud na witrynach sklepów prowadzonych przez ojców. Ortodoksyjni Żydzi byli szarpani za brody, Żydom z Prater Stern kazano kłaść się na ziemi i jeść trawę” – można wyczytać w materiałach austriackiego Muzeum Ludności Żydowskiej.

Reklama

Wkrótce nadeszło jeszcze gorsze. Do połowy czerwca Żydzi zostali usunięci z życia publicznego i to w stopniu większym niż w Niemczech przez pięć lat nazistowskiej władzy. Dziesiątki tysięcy Żydów straciło pracę. Setki popełniły samobójstwo.

Obozy koncentracyjne i noc kryształowa

Już latem 1938 roku w Austrii utworzono pierwszy obóz koncentracyjny – Mauthausen. Był to ciężki obóz pracy, zorganizowany przy kamieniołomie, z którego prowadziły niesławne „schody śmierci”.

W listopadzie 1938 roku przemoc sięgnęła zenitu podczas tak zwanej „nocy kryształowej”, Kristallnacht. Większość synagog w Wiedniu została spalona, a strażacy tylko się temu przyglądali.

Plądrowano żydowskie sklepy, przedsiębiorstwa. Tysiące Żydów zostało deportowanych do obozów koncentracyjnych – do Buchenwaldu oraz Dachau.

„Gorączkowa i desperacka bieganina”. Masowa emigracja austriackich Żydów

Naziści osiągnęli swoje odrażające zamierzenia. Rodziny żydowskie, zamieszkujące w kraju często od stuleci, masowo decydowały się na ucieczkę. Eva Schloss wspomina w książce After Auschwitz. Przejmujące świadectwo przetrwania przyrodniej siostry Anne Frank:

Mieszkająca w Austrii ludność żydowska rozpoczęła gorączkową i desperacką bieganinę od jednej ambasady do drugiej, starając się za wszelką cenę uzyskać wizę, by uciec z kraju. Niestety, większość państw nie okazała im gościnności.

Reklama

Jeśli chodzi o moich krewnych, oni również nie zwlekali z planami wyjazdu. W nowej rzeczywistości wszyscy obywatele pochodzenia semickiego zostali zobowiązani do wylegitymowania się w każdej chwili. Często zatrzymywano nas na ulicy i żądano dokumentów; kto ich nie miał, ryzykował natychmiastowym oddaniem w ręce władz.

Bilans zbrodni. Holokaust w Austrii

Według danych waszyngtońskiego Holocaust Memorial Museum jesienią 1939 roku w Austrii żyło już tylko 57 000 Żydów. Skalę emigracji szacuje się na od 117 000 do 126 000 osób.

Wyjechało mniej więcej dwie trzecie społeczności. Wielu uciekało do Anglii, bądź nawet poza Europę. W efekcie odsetek tych, którzy przetrwali Holocaust był w Austrii wyższy, niż w innych krajach. Uratowało się około 65% austriackich Żydów.

Po 1939 roku wyjazd był już dużo trudniejszy. W 1941 roku zupełnie zamknięto granice. Żydzi, którzy wciąż mieszkali w kraju zostali deportowani do gett i obozów, między innymi na okupowane ziemie polskie.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

„Szacuje się, że Holocaust pochłonął życie 65 000 austriackich Żydów” – pisze Martin Winstone. – „Liczba ta uwzględnia osoby deportowane, zamordowane na terytorium Austrii oraz emigrantów aresztowanych w okupowanych krajach”.

Przeczytaj też o tym, jak dziennik nastolatki z Holandii – Anne Frank – stał się jednym z najsłynniejszych świadectw Holocaustu.

Bibliografia

1. Austria, „United States Holocaust Memorial Museum”.
2. Burack Cristina, Austrians lack crucial Holocaust awareness, study finds, „DW”, 2 maja 2019.
3. Holocaust, „Beit Hatfutsot. The Museum of the Jewish People”.
4. Jewish losses during the Holocaust: by country, „United States Holocaust Memorial Museum”, 27 marca 2018.
5. Schloss Eva, Bartlett Karen, After Auschwitz. Przejmujące świadectwo przetrwania przyrodniej siostry Anne Frank, Obiektyw 2020.
6. Winstone Martin, Miejsca Holocaustu w Europie, Bellona 2017.

Przejmujące świadectwo przetrwania przyrodniej siostry Anne Frank